419
ch
tovushlari
biri jarangli, ikkinchisi jarangsiz undoshdan iborat tovush juftlarini
hosil
qilishiga qaratadi, ularning talaffuzidagi farqni amaliy tushuntiradi (jarangli
undosh tovushlarda shovqin va qisman ovoz qatnashadi, jarangsiz undoshlarda esa
faqat shovqin eshitiladi). Xattaxtaga quyidagicha yozib qo’yiladi:
Jufti bor jarangli undoshlar:
b, v, g, d, z, j, җ, g’
Jufti bor jarangsiz undoshlar:
p, f, k, t, s, ch, sh, x.
Jufti yo’q jarangli va jufti yo’q jarangsiz undoshlar bilan ham o’quvchilar har
xil fonetik sharoitda tovushlarni talaffuz qilishni kuzatish jarayonida tanishtiriladi.
Buning uchun o’quvchilar so’z oxirida yoki unli tovushdan oldin kelgan
ko’l, bilim,
otam, olmos; quyon, bino; shifoner, fabrika; tong, singil; qo’y, kiyik
kabi so’zlardagi
jarangli undoshning talaffuzini taqqoslaydilar va
l, m, n, r, ng, y
jarangli
undosh
tovushlar talaffuz qilinganda, ovoz va shovqin eshitilishini, yaoni jarangli undosh
tovush ekanini, bularning jarangsiz jufti yo’qligini (jufti yo’q jarangli undosh tovush
ekanini) bilib oladilar. Xuddi shunga o’xshash usulda o’quvchilar
q, h
undoshlari
talaffuz qilinganda,
faqat shovqin eshitilishini, jarangsiz undosh tovush ekanini,
jarangli jufti yo’qligini (jufti yo’q jarangsiz undosh tovush ekanini) bilib oladilar.
Kuzatish natijasi xattaxtaga quyidagi ko’rinishda yoziladi (yoki kartonda
tayyorlangan ko’rgazma ko’rsatiladi):
Dostları ilə paylaş: