O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Uchinchi bosqich
da sifat haqidagi bilimlarni takomillashtirish, og’zaki va 
yozma nutqda sifatlardan aniq, o’rinli foydalanish ko’nikmasini o’stirish bilan 
bog’liq holda 
-roq
qo’shimchasi bilan qo’llangan sifatlarni va 
ko’m-ko’k, yam-yashil
kabi sifatlarni to’g’ri yozish malakasi shakllantiriladi. Ish mazmuni shu vazifalarni 
bajarishga qarab belgilanadi va o’quvchilar nutqini o’stirishga qaratiladi. 
Nazariy ma`lumotlarga asoslanib: matnda berilgan otlarning belgilarini 
ifodalaydigan sifatlarni tanlab qo’yish, gapda sifat bog’langan otni (so’z 
birikmasini) aniqlab yozish; otga mos sifatlar tanlab predmetni tasvirlash, berilgan 

---

478 
sifatlar yoki so’z birikmasi bilan gap tuzish kabi mashqlardan foydalaniladi. Mashq 
materialini tanlashda 
-roq
qo’shimchasi bilan qo’llangan 
yaxshiroq, aqlliroq
kabi, 
shuningdek, 
tip-tiniq, sap-sariq
kabi sifatlar ko’proq bo’lishiga eotibor beriladi. 
O’quvchilarning mustaqilligi osha borgan sayin, mashq topshiriqlari ham asta-sekin 
murakkablashtira boriladi. SHunday qilib, sifatni o’zlashtirishda uni ot bilan o’zaro 
bog’liq holda o’rganishga asoslaniladi. 
 
Rang bildiruvchi sifatlar ustida ishlash 
Nutqimizdagi so’z boyligimizning katta qismi atrofimizdagi narsa va 
hodisalar, harakat-holatlarning, belgi-xususiyatlarning nomi sifatida vujudga 
kelgan. Bola maktabga kelgan kunidan boshlab, ta`lim jarayonida tilning lug’aviy 
birliklarini o’zlashtirib boradi. O’quvchi lug’atining boyishiga, birinchi navbatda, 
uni o’rab olgan muhit, o’qish faoliyati, kattalar va tengdoshlari bilan bo’lgan 
muloqot katta ta`sir ko’rsatadi. 
Boshlang’ich sinfda ona tilidan nazariy bilimlar, o’quvchilarni o’qishga 
o’rgatish badiiy matnlar tahlili asosida amalga oshiriladi. SHuning uchun ham badiiy 
asar matnlari o’quvchilar lug’atini boyitishda va nutqini o’stirishda eng asosiy 
manba sanaladi 
Boshlang’ich sinf ona tili ta`limida, jumladan, o’qish darslarida ham lug’at 
ustida ishlash uchun maxsus dars ajratilmaydi. Ona tili va o’qish darslarida lug’at 
ustidagi ishlar o’rgatilayotgan mavzular va o’quv materiallari bilan bog’liq holda 
olib boriladi. O’quvchilar ma`nosini bilmaydigan yoki aniq anglamaydigan so’zlar 
barcha so’z turkumlari doirasida uchraydi. Ularning ma`nosi biror usullar yordamida 
o’quvchilarga yetkazilishi lozim. Aks holda o’quvchilarning nutqi bora-bora 
qashshoqlashib boraveradi.
O’quvchilarni o’z fikrini aniq va ta`sirchan ifodalashga o’rgatishda belgi 
bildirgan so’zlar - sifatlar alohida o’rin tutadi. Boshlang’ich sinf ona tili darslarida 
sifatning rang, shakl, maza, hajm, xususiyat bildiruvchi ma`no turlari o’rganiladi. 
Biz mazkur maqolamizda rang bildiruvchi so’zlar ustida ishlash orqali o’quvchilar 

---

479 
lug’atini boyitish yuzasidan olib borgan tajribalarimiz bilan o’rtoqlashishni maqsad 
qilib oldik.
Bir qaraganda rang bildiruvchi sifatlardan o’quvchilar bemalol va kerakli o’rinda 
foydalanadigandek ko’rinadi. Aslida esa boshlang’ich sinf ona tili va o’qish 
darsliklarida uchragan rang bildiruvchi sifatlarning badiiy nutqda qo’llanadigan
turlaridan o’quvchilar nutqda foydalanmayaptilar. CHunki rang bildiruvchi 
sifatlarning ma`nosini – qanday rangni bildishini o’rgatishga eotibor berilmaydi. 
SHu sababli o’quvchilar ko’p hollarda ayrim so’zlarning ot yoki sifat ekanini 
farqlamaydilar. 
Vaholonki, boshlang’ich sinf “Ona tili“ va “O’qish kitobi“ darsliklarida 
o’quvchilar ma`nosini farqlamaydigan rang bildiruvchi sifatlar talaygina. Masalan, 
darsliklaridagi badiiy matnlarda