O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

VI bo`lim. Ona tilidan sinfdan tashqari ishlar. 
Bu bo`limda talabalar ona 
tilidan sinfdan tashqari ishlarning maqsadi, mazmuni, shakllari va vositalari bilan 
tanishtiriladi. Sinfdan tashqari ishlarda o`quvchilarning qiziqishlariga tayangan 
holda ularning tilning muayyan sohalarini chuqurroq anglashlariga erishish, ijodiy 
faoliaytga yo`llash nazarda tutiladi.
Boshlang`ich sinf o`qituvchilarining ta`limiy savodxonligiga erishish orqali 
ularni ijtimoiy jamiatning faol ishtirokchilariga aylantirishning “odamzotga xos eng 
yuksak ma`naviy va jismoniy barkamollikni mujassam etgan”, “yangilanayotgan 
jamiyatimizda sog`lom avlodni tarbiyalash”, “erkin fuqaro ma`naviyatini 
shakllantirish”,”ma`naviy-ma`rifiy ishlarni yuksak darajaga ko`tarish orqali 
barkamol insonlarni voyaga yetkazishga”
3
qodir shaxslarni tarkib toptirish 
boshlang`ich sinf ona tili o`qitish metodikasi zimmasiga ham katta mas`uliyat 
yuklaydi. 
3
Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –Toshkent: “O`zbekiston’, 2000, -56-bet. 

---

11 
Ona tili o’qitish metodikasi fanining 
metodologik va ilmiy asoslari 
 
Ona tili o’qitish metodikasining metodologik asosi borliqni 
bilish 
nazariyasi
dir. Bu fanning bosh vazifasi o’quvchilarning o’zbek tili lug’at boyligini 
to’liq o’zlashtirib olishlarini ta’minlashdir. 
Ma’lumki, jamiyatda til kishilar o’rtasidagi aloqaning zaruriy vositasidir. 
Tilning aloqa vositasi sifatidagi ahamiyati uzluksiz ortib boradi. Til borliqni oqilona, 
mantiqiy bilish vositasidir. Til birliklari yordamidagina bilish jarayonida 
umumlashtirish, tushunchani muhokama va xulosa bilan bog’lash amalga oshiriladi. 
Til va nutq tafakkur bilan uzviy bog’liqdir. Tilni egallash va nutq o’stirish bilan 
o’quvchining fikrlash qobiliyati ham o’sib boradi. 
Maktabning vazifasi tilni kishilar orasidagi munosabatning rivojlangan nozik 
quroliga aylantirish hisoblanadi. 
Amaliy pedagogik fan sifatida ona tili o’qitish metodikasi boshlang’ich ta’lim 
standarti belgilab berilgan vazifalarni amalga oshiradi, ya’ni tafakkur qilish 
faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o’z fikrini og’zaki va yozma ravishda 
ravon bayon qila olish, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo’la olish ko’nikma 
va malakalarini rivojlantirishga oid metod va usullarni ishlab chiqadi. 
Bilish nazariyasiga ko’ra analitik-sintetik ishlar yordamida til ustida 
kuzatishdan umumiy xulosa chiqarishga, nazariy ta’rif va qoidaga, shular asosida 
yana og’zaki va yozma tarzdagi nutqiy aloqaga, to’g’ri yozuv va to’g’ri talaffuzga 
o’tiladi. O’quvchilar jonli nutqiy aloqaga to’g’ri talaffuz va to’g’ri yozuvni 
elementar nazariy ma’lumotlar asosida amaliy egallash orqali kirishadilar, til 
materiallarini kuzatish, tahlil qilish orqali elementar nazariy qoidalar chiqaradilar, 
o’rgangan va o’zlashtirilgan nazariy qoidalarni amaliyotga ongli ravishda tatbiq 
etadilar. 
Maktabda ona tili o’qitish metodikasining bunday yo’nalishi haqiqatni bilish 
qonuniyatlariga ham, hozirgi zamon didaktikasi vazifalariga ham mos keladi.
Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining quyidagi asosiy tamoyillari boshlang’ich 
ta’limda ona tili o’qitish metodikasining vazifalarini belgilab, aniqlashtirib beradi: 

---

12 

ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi; 

ta’limning uzluksizligi va izchilligi; 

umumiy o’rta, shuningdek, o’rta maxsus kasb-hunar ta’limining majburiyligi; 

o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limining yo’nalishini: akademik litseyda yoki 
kasb-hunar kollejida o’qishni tanlashning ixtiyoriyligi; 

ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; 

davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; 

ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; 

bilimli bo’lishni va iste’dodni rag’batlantirish; 

ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg’unlashtirish
4
Qonunda ta’kidlanganki, boshlang’ich ta’lim umumiy o’rta ta’lim olish uchun 
zarur bo’lgan savodxonlik, bilim va ko’nikma asoslarini shakllantirishga qaratilgan.
Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi fani o’z vazifalarini belgilab 
olishda ta’lim sohasidagi davlat hujjatlariga tayanadi. Hozirgi kunda ta’limni tubdan 
isloh qilish davlat siyosatining asosiy yo’nalishiga aylandi. “Ta’lim to’g’risida”gi 
qonun va shu asosda yaratilgan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” buning yorqin 
dalilidir. 
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, 
rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga 
javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratish asosiy 
maqsad qilib olingan
5
. 
Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-
axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog’liq bo’lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali 
har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishni nazarda tutadi. 
Ona tili o’qitish metodikasi fani ham ta’lim jarayonini tashkil etish shakllarini 
va usullarini ishlab chiqishda yuqoridagi maqsadlar asosida ish yuritadi. 
4
Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни. //Баркамол авлод-
Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. - Тошкент: Шарқ,1997. - 20-бет. 
5
Ўзбекистон Республикасининг “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури”. //Баркамол авлод-
Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. - Тошкент: Шарқ,1997. - 39-бет. 

---

13 
Umumiy o’rta ta’limning bir bosqichi bo’lgan boshlang’ich ta’lim 1-4- 
sinflarni o’z ichiga oladi. Milliy dasturda ta’kidlanganidek, bu bosqichda ta’limning 
yangicha tizimini va mazmunini shakllantirish uchun quyidagilar zarur:

o’quvchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga muvofiq ravishda ta’limga 
tabaqalashtirilgan yondashuvni joriy etish; 

ta’lim berishning ilg’or pedagogik texnologiyalarini, zamonaviy o’quv-
uslubiy majmualarini yaratish va o’quv-tarbiya jarayonini didaktik jihatdan 
ta’minlash va hok. 
Milliy dasturda ta’lim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga keltirish 
bo’yicha ta’kidlangan ko’rsatmalar, uzluksiz ta’limni ta’minlash borasidagi 
islohotlarni amaliyotga tatbiq etish boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish 
metodikasi oldida turgan dolzarb vazifalardan hisoblanadi. 
Ona tili o’qitish metodikasi