O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

 
BADIIY ASAR USTIDA ISHLASH JARAYONI 
Badiiy asar ustida ishlash va uning asosiy bosqichlarini belgilashda o’qituvchi 
badiiy asarning san’at asari sifatida o’ziga xos xususiyatlari va o’quvchilarning 
tayyorgarlik darajasini nazarda tutadi.
Badiiy asarda barcha qismlar (g’oyaviy asos, kompozitsiya, syujet, tasviriy 
vositalar) o’zaro bog’liq bo’ladi. Syujet rivoji asosida asar qahramonlarining yangi-
yangi qirralari ochila boradi. Bu xususiyatlar asar ustida ishlashda uni yaxlit o’qish 
va idrok etishni talab etadi.
O’quvchilarni badiiy asar ustida ishlashga o’rgatish ularda adabiy-estetik tahlil 
malakasini shakllantirish va o’stirish orqali ta’lim-tarbiya berishni nazarda tutadi. 
Asar matnini tahlil qilish muallif fikrini, hissiyoti va xulosalarini tushunishga 
yordam beradi, asarda ifoda etilgan voqealarga munosabat uyg’otadi. Asar tahlili 
o’qituvchidan o’quvchilar faoliyatini ma’lum maqsadga yo’naltirishni taqozo qiladi. 
«Maktabda badiiy asarni tahlil qilishdan asosiy maqsad asarda ifodalangan 
hayotiy voqeani yoritish orqali o’quvchilarni badiiy adabiyot olamiga olib kirish, 
tasvirlanayotgan voqealarga nisbatan muallifning munosabati va niyatlarini 
payqab olishga imkoniyat yaratishdan iboratdir. O’quvchilarning yozuvchi oldinga 
surgan g’oya, muammolarni to’liq tushunishlariga erishmay turib, adabiyotning 
yoshlarni tarbiyalashdagi vazifasini amalga oshirib bo’lmaydi»
24
. 
O’quvchi asarning mazmuni bilan uni mutolaa qilish paytida tanishsa, tahlil 
qilishda uning poetik vositalariga murojaat qiladi. Mutolaa hissiyotni boyitib, aqlni 
peshlasa, tahlil asar zamiridagi ma’noni chuqur o’rganishga yordam beradi. 
24
Зуннунов А. ва бошқ. Адабиёт ўқитиш методикаси. - Т.: Ўқитувчи, 1992. 160 - бет. 

---

242 
O’qituvchi badiiy asar ustida ishlashda quyidagi masalalarni hal qilishi lozim: 
1. Asar ustida ishlashning maqsad va mazmunini aniqlab olishi. 
2. Asarni tahlil qilish uchun dars bosqichlarini belgilab olishi. 
3. Har bir asar tahlili uchun topshiriqlar tizimini ishlab chiqishi. 
4. Asarni qanday metodlar asosida o’rganishni aniqlashi. 
5. O’quvchilar egallaydigan bilim, ko’nikma va malakalar doirasini belgilab 
olishi. 
Boshlang’ich sinflarda badiiy asar ustida ishlash uch asosiy bosqichga 
bo’linadi: