O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

O’zbek tilining tovush tizimi va yozuvi
. O’zbek tili yozuvi fonematik yozuv 
hisoblanadi. 1993 yildan boshlab o’zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib 
olindi. Nutqning har bir tovushi uchun unga mos grafik shakl qabul qilindi. 
O’qituvchi savod o’rgatish jarayonida o’quvchilarni tovush va harflar bilan 
tanishtirishda, ularni sintezlab o’qishga o’rgatishda o’zbek tilining fonetik
xususiyatlarini hisobga olishi zarur. 

---

36 
Savod o’rgatish analitik-sintetik tovush metodiga asosan olib boriladi. So’z 
bo’g’inga bo’linadi, bo’g’indan kerakli 
o’rganilayotgan tovush ajratilib olinadi, 
tahlil qilinadi, o’rganiladigan harf bilan sintezlanadi, shu asosda harf va butun 
o’qish jarayoni o’zlashtiriladi. Bunda o’zbek tili grafik tizimi, tovushlarni yozuvda 
belgilash xususiyatlari hisobga olinadi. Savod o’rgatishda o’zbek tili grafik 
tizimining quyidagi xususiyatlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega: 
1. Savod o’rgatishda tovush-harf bilan tanishtirish unlilardan boshlanadi. 
Hozirgi o’zbek tilida 6 ta unli fonema mavjud: a, o, i, e, u, o’. 
E
harfi so’z va bo’g’in boshida qo’llanadi 
(ekin, echki, aeroplan)
, undoshdan 
keyin o’rta keng lablanmagan unli tarzida o’qiladi 
(kel, tez)
. Savod o’rgatishda oldin 
so’z boshida keladigan ye, so’ngra undoshdan keyin keladigan ye
 
tovush-harfi bilan 
tanishtiriladi.
O
harfi o’zbekcha, umumturkiy so’zlarda quyi keng, lablangan o tovushini
ifodalaydi, ruscha-baynalmilal so’zlarda urg’usiz bo’g’inda 
a
tarzida 
(b
o
tanika)
, 
o’
tovushi kabi 
(t
o
nna)
, qisqa 
i
tarzida 
(trakt
o
r)
talaffuz qilinadi. SHuning uchun bu 
unli qatnashgan ruscha-baynalmilal so’zlar savod o’rgatish davridan so’ng o’quv 
jarayoniga kiritiladi.