Ekonometrika Kaf 11.Iqt osish matematik model 10ta
I Y .
1
- multiplikator koeffitsienti, chunki u foydalanilmagan quvvatlar va ishsizlik
mavjudligidan kelib chiqqan. Uning vazifasi, bo‗sh iqtisodiy resurslardan qanday
foydalanishni ko‗rsatish bo‗lib, buning uchun u davlat xarajatlarini oshirishni taklif
etgan. Ularni 1 multiplikatorga
1
ko‗paytirib bandlik, ishlab chiqarish va daromad
o‗sishini ta‘minlaydi, demak, yalpi talabni ham ta‘minlaydi.
Akselerator tamoyili esa oshgan daromad va talab o‗z navbatida investitsion
jarayonlarni tezlashtirishni ko‗rsatadi. Bu yangi kapital qo‗yilmalar - daromad o‗sishini
akseleratsiya koeffitsienti bo‗yicha ko‗paytmasi funksiyasi ekanligini anglatadi:
Y I .
Akseleratsiya koeffitsienti – texnik taraqqiyot turiga bog‗liq texnik miqdor:
katta hajmdagi kapitalni talab etadigan kapitalli texnik taraqqiyot sharotida
ning qiymati oshadi.
kapitalni tejaydigan texnik taraqqiyotda ning qiymati past bo‗ladi.
Iqtisodiy o‗sish modelini yaratish jarayonidan R.Xarrod tahlilga uchta
tenglamani kiritdi:
amaldagi o‗sish sur‘atlari tenglamasi;
kafolatlangan o‗sish sur‘atlari tenglamasi;
haqiqiy o‗sish sur‘ati tenglamasi.
54
1.
Amaldagi o‗sish sur‘atlari tenglamasi - R.Xarrod modeli tenglamasi
natijasidir. U ishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladigan mahsulotning o‗sishidan
bir qismini jamlanishini ta‘minlash uchun milliy daromadda jamg‗armalar ulushi
qanday bo‗lishi kerakligini ko‗rsatadi:
s Gc ,
(1)
bu yerda:
G – (
growth ) qandaydir davr bo‗yicha umumiy ishlab chiqarishning
amaldagi o‗sishi (o‗sgani), masalan yil bo‗yicha:
Y Y G /
, ya‘ni amaldagi o‗sish
sur‘ati – bu daromad o‗sishining biznes davr daromadi miqdoriga nisbati;
Y I c /
- kapital koeffitsienti yoki bir-birlik daromad yoki mahsulot o‗sishining
―investitsion qiymatini‖ ko‗rsatuvchi ishlab chiqarishning kapital talab koeffitsienti. U
kapitalning teskari unumdorligi miqdori bo‗lib hisoblanadi
cS /
1
– milliy
daromadda jamg‗armalar ulushi yoki jamg‗arishga moyillik:
Y S s /
.
Agar (1) tenglamani uning elementlari mazmuni bo‗yicha yozadigan bo‗lsak,
unda Dj.Keynsning – investitsiyalar teng jamg‗armalar, ayniyatiga ega bo‗lamiz:
Y S s /
Y S Y I /
/
S I .
Biroq, R.Xarrodning yondashuvi Dj.Keyns yondashuvidan ancha farqlangan.
Keynschilik modelida investitsiyalar va jamg‗armalar tengligi statik shaklda,
R.Xarrod modelida esa dinamik shaklda ifodalangan: tenglamaning chap qismi
Gc ishlab
chiqarish
maqsadlariga
yo‗naltirilgan
mahsulot
o‗sishining
kapitallashtiriladigan qismini ifodalab, u jamg‗armalarning
s ma‘lum ulushi bilan
ta‘minlanishi shart.
2. Kafolatlangan o‗sish sur‘atlari tenglamasi. Tadbirkorlar ko‗zda tutadigan va
umuman qoniqish hosil qiladigan rivojlanishning prognozi shuni ifodalaydi:
s cr G w .
(2)
R.Xarrodning fikricha kafolatlangan (
warranted ) o‗sish sur‘ati
w G dinamik
muvozanatning chizig‗i hisoblanadi. Shu bilan barcha
cr (kapital bo‗lgan talabning
zaruriy koeffitsienti) ham dinamik muvozanatning koeffitsienti hisoblanadi: u
mahsulot chiqarish o‗sishiga yangi kapitalga ehtiyojni ifodalaydi, uni ta‘minlash
55
uchun shu yangi kapital talab etiladi. Bundan kelib chiqadiki, kafolatlangan o‗sish
sur‘ati tenglamasida investitsiyalar