O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti
Yüklə 2,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ex-ante
va jamg‗armalar ex-post tenglashtiriladi. Milliy daromadda jamg‗armalar s ulushi – zaruriy kapital talablilik koeffitsienti cr kabi doimiy miqdor bo‗lgani sababli R.Xarrod kafolatlangan o‗sish sur‘ati ( w G ) ning doimiy darajasi haqida xulosaga keldi. Agar amaldagi o‗sish sur‘ati (1) prognozlanayotgan, kafolatlangan sur‘ati (2) bilan mos tushsa, unda iqtisodiyot qat‘iy uzluksiz rivojlanishga ega bo‗ladi. Biroq, R.Xarrodning ta‘kidlashicha, bunday qat‘iylik statistik darajada ham dinamik darajada ham mavjud emas. Ikkala tenglamani solishtirib ; ( s Gc ) s cr G w , R.Xarrod, amaliyotda amaldagi o‗sish sur‘ati doimo kafolatlanganidan katta yoki kichik bo‗ladi deb ta‘kidladi. Agar amaldagi o‗sish sur‘ati kafolatlanadiganidan oshsa, unda nisbiy doimiylik tufayli s shunga mos ravishda tez oshmaydi. Boshqacha aytganda, agar w G G bo‗lsa, unda const s , cr c . Bundan R.Xarrod shunday xulosaga keladiki, ishlab chiqaruvchilar amaldagi kapital talablikni juda ham rost deb baholab, tovar-moddiy zaxiralarini oshirishga harakat qiladilar. Bu esa amaldagi o‗sish sur‘atini kafolatlanganligidan yanada oshishiga olib keladi. Agar w G G bo‗lsa, unda const s . cr c . Bunga asosan ishlab chiqaruvchilar mavjud xomashyo, material va uskunalar zaxirasi ortiqchaligi haqida qarorga kelib, xaridni qisqartiradilar. Shunday qilib, amaldagi o‗sish sur‘ati muvozanatligiga moslashish o‗rnida amaliyotda teskari tendensiya mavjud, ya‘ni ishlab chiqarishning dinamik muvozanat chizig‗idan ko‗tarilishi yoki pasayishi yuz beradi. Bu R.Xarrodga bozor iqtisodiyotiga ichki dinamik barqarorlik xos ekanligi haqida qaror qilishga asos bo‗ldi. Bunday xulosa natijada iqtisodiy adabiyotda ―Xarrod paradoksi‖ nomini oldi. U iqtisodiy konyunkturaning qisqa muddatli davriy tebranishlarini ifodalaydi. 56 Nisbatan uzoqroq tebranishlarning interpretatsiyasi uchun R.Xarrod (3) tenglamani kiritdi – haqiqiy o‗sish sur‘ati tenglamasi. 3. Haqiqiy o‗sish sur‘ati tenglamasi R.Xarrod modelida quyidagicha: cr G n yoki s , bu yerda: n G – ( natural - tabiiy) resurslardan to‗liq foydalanish sharoitida iqtisodiyot harakatining maksimal darajada mumkin bo‗lgan sur‘ati. Bunday o‗sish sur‘atini ta‘minlab turish uchun iqtisodiyotda jamg‗armalar yetmasligi mumkin, shuning uchun haqiqiy o‗sish sur‘atining tenglamasida chap va o‗ng tomonlar o‗rtasidagi tenglik yo‗qligi ko‗zda tutiladi. Hosil qilingan tenglamalar R.Xarrodga 3 ta miqdor o‗rtasidagi munosabatni ko‗rib chiqish imkonini berdi: haqiqiy ( G ), kafolatlangan n G va amaldagi ( n G ) o‗sish sur‘ati. 1. n w G G deb faraz qilamiz. Bunda, haqiqiy o‗sish sur‘ati berilgan resurslarda mumkin bo‗lgani uchun, amaldagi sur‘at haqiqiysidan past bo‗ladi, demak, kafolatlangan o‗sish sur‘atidan ham albatta past bo‗ladi. Unda kapitalga bo‗lgan talabning prognozlangan koeffitsienti amaldagisidan past bo‗lib ( c cr ), yuqorida ko‗rsatib o‗tilganidek, uzoq depressiyaga (tushkunlikka) sabab bo‗ladi. Tushunarliroq qilib aytadigan bo‗lsak, ortiqcha kuchlanish (iqtisodiyotning qizib ketishi) uzoq muddatli tushkunlikka olib keladi, bunga misol qilib nafaqat bozor iqtisodiyotini, balki ijtimoiy amaliyotni keltirish mumkin. 2. Agar n w G G bo‗lsa, unda iqtisodiyot rivojlanishining 2 ssenariysi bo‗lishi mumkin. Birinchisi ( n w G G ) yuqorida ko‗rib chiqilgan bo‗lib, uzoq depressiyaga olib keladi, ikkinchisi ( n w G G dan c cr kelib chiqqani uchun) uzoq ―bum‖ davri bilan xarakterlanishi mumkin. R.Xarrod iqtisodiy dinamikadagi ikki muammoga e‘tiborni qaratdi: 1. w G va n G o‗rtasidagi farqlanish. 2. G ning n G dan uzoqlashishi bunda birinchi muammo - ishchi kuchining vaqtinchalik ortiqchaligi, ikkichi muammo esa – vaqtinchalik doimiy yetishmovchiligi ekanligini ko‗rsatiladi. Keyin u quyidagi savolni qo‗yadi: bozor 57 iqtisodiyotida kafolatlangan w G va haqiqiy n G o‗sish sur‘atlarini avtomatik tenglashtiradigan kuchlar bormi? Bu savolga javob berib, R.Xarrod iqtisodiy o‗sishning asosiy parametri – odamlar xohishiga bog‗liq bo‗lgan jamg‗armalar ekanligini ko‗rsatib o‗tgan, shuning uchun bu savolni tahlili jamg‗armalar dinamikasi tahlili bilan bog‗liq. Jamg‗armalarga salbiy munosabatda bo‗lib, ularni depressiyani rag‗batlantiruvchi kuch deb hisoblagan Dj.Keynsdan farqli ravishda R.Xarrod jamg‗armalarni ijobiy va foydali deb hisoblagan. Biroq, shu bilan birga u quyidagi savolni bergan: bozor iqtisodiyotida muvozanatlashgan o‗sish talablariga javob beradigan jamg‗armalar hajmini rag‗batlantiruvchi instrumentlar mavjudmi? R.Xarrod unga inkor javobini berib, Dj.Keyns kabi iqtisodiyotga davlat aralashuvini zarurligini asoslagan. R.Xarrod dasturi ikki guruh tadbirlarini o‗z ichiga olgan: 1) ―Amaldagi o‗sish sur‘atini kafolatlanganidan qochishi‖ ga qarshi qisqa muddatli antisiklik siyosat taklif etilgan. 2) Takrorlanadigan ishsizlik va uzoq depressiyaga qarshi foiz me‘yorini pasaytirish siyosatidan foydalanishni taklif etgan (deyarli uning nol bo‗lgan nuqtasigacha). Bu jamg‗armaga investitsion talabning kengayishiga olib keladi, demak, milliy daromadda jamg‗armalar ulushining qandaydir qisqarishiga ham. Siyosatning maqsadi R.Xarrod fikricha cr G d s cr G n w bo‗ladigan foiz stavkasining progressiv pasayishiga erishish kerak. Bu ifodani R.Xarrod to‗liq bandlik maromidagi barqaror o‗sish formulasi sifatida belgiladi. U iqtisodiy tizimning dinamik rivojlanishiga kafolatlangan va haqiqiy o‗sish sur‘atining to‗liq bandlik sharoitda teng bo‗lgani holatida erishilishini ko‗rsatadi. Shunday qilib, tahlil jarayonida R.Xarrod, E.Domar bilan o‗xshash natijalarga erishdi. Odatda ularning modeli yagona Xarrod-Domar modeliga birlashtiriladi. Uning mazmuni quyidagicha, ishlab chiqarishning berilgan texnik sharoitlarida iqtisodiy o‗sish jamg‗armaga chegaraviy moyillik miqdoriga bog‗liq bo‗ladi. Iqtisodiy tizimdagi dinamik muvozanat o‗z tabiatiga ko‗ra beqaror va uni to‗liq 58 bandlik sharoitida ta‘minlab turish uchun esa davlatning faol va maqsadli tadbirlari talab etiladi. Yüklə 2,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|