O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
Ishlab chiqarish 
hajmi (birlikda)
 
Daromad (so‗m)
 
Foyda (so‗m)
 
Qo‗shilgan qiymat 
(so‗m)
 
Sarflar (so„m) 
Jami unumdorlik 
Jami omilli 
unumdorlik 
Rentabellik 
(foydali jami 
unumdorlik) 
Qo‗shimcha qiymat 
unumdorligi 
shundan faqat so„mda 
1. Mehnat 
sarflari (kishi) 
Mehnat 
unumdorligi 
Mehnat 
unumdorligi 
Foydali mehnat 
unumdorligi 
Ishchilar tarkibiga 
bog‗liq bo‗lgan 
unumdorlik 
Mehnat sarflari 
(so„m) 
Mehnat 
unumdorligi 
Mehnat 
unumdorligi 
Foydali mehnat 
unumdorligi 
Ishchilar kuchiga 
bog‗liq bo‗lgan 
unumdorlik 
Mehnat sarflari 
(soat) 
Mehnat 
unumdorligi 
Mehnat 
unumdorligi 
Foydali mehnat 
unumdorligi 
Ish vaqtiga bog‗liq 
bo‗lgan unumdorlik 
2. Asosiy fondlar 
sarfi (so„m) 
Fond qaytimi 
Fond qaytimi 
Asosiy 
fondlarning 
foydali 
unumdorligi 
Asosiy moliyaviy 
kapital unumdorligi 
Material sarflar 
(birlik) 
Material qaytimi 
Material qaytimi 
- 
Aylanma aktivlar 
unumdorligi 
Material sarflar 
(so„m) 
Material qaytimi 
Material qaytimi 
- 
Aylanma aktivlar 
unumdorligi 
Fikrimizcha, resurs-sarf yondashuvining sanoat ishlab chiqarish iqtisodiyoti 
sharoitida quyidagilardan iborat: 
1. Resurs-sarf yondashuvi industrial iqtisodiyot sharoitida paydo bo‗lgan va u 
standart ommaviy ishlab chiqarishga yo‗naltirilgan. 
2. Resurs-sarf yondashuvi nuqtai nazaridan mehnat samaradorligining asosiy 
maqsadi – bu minimal xarajatlar hisobiga maksimal standart mahsulotlar yaratishdan 
iborat, ya‘ni iqtisodiy maqsadlardan iborat. 
3. Resurs-sarf yondashuvi doirasida amal qiluvchi ko‗rsatkichlar asosan 
erishilgan natijalarni taqqoslashga qaratilgan. 
Shunday qilib, sanoat ishlab chiqarish korxonalarida mehnat samaradorligini 
baholashda resurs-sarf yondashuvidan foydalanish samarali hisoblanadi. 
Yuqoridagi tarifga asosan samaradorlik ko‗rsatkichini hisoblashning umumiy 
formulasi quyidagicha: 
S
my
= 
E
n
/ 
M
n
, 
(2) 
bu yerda: 
S
my
– maqsadga yo‗naltirilganlik yondashuvida samaradorlik; 
E
n
 
– 
erishilishi lozim bo‗lgan natija; 
M
n
 
– maqsadli natija. 

---

105 
Maqsadga yo‗naltirilganlik yondashuv doirasida samaradorlikni quyidagi 
ko‗rinishlarini ajratib ko‗rsatish mumkin: 
- tashqi samaradorlik (korxonaning tashqi imkoniyatlaridan foydalanish nuqtai 
nazaridan samaradorlik) – uni hisoblash oldindan rejalashtirilgan natijalarni biror-bir 
jarayonni bajarilishi orqali olingan natijalarga nisbati sifatida aniqlanadi; 
- ichki samaradorlik (korxonaning ichki imkoniyatlaridan foydalanish nuqtai 
nazaridan samaradorlik) – uni hisoblash minimal zarur resurslarni foydalanishga 
mo‗ljallangan rejalarga nisbati sifatida amalga oshiriladi; 
- umumiy samaradorlik (korxonaning ichki va tashqi imkoniyatlaridan 
foydalanish nuqtai nazaridan samaradorlik) – uni hisoblash tashqi va ichki 
samaradorlik natijalari ko‗paytmasi asosida aniqlanadi. 
5.2. Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalariga
investitsiyalar 
Investitsiyalarning ustuvor yo‗nalishlarini aniq belgilash, ilmiy asoslangan 
investitsiya qarorlarini qabul qilish, investitsiya faoliyatini oqilona tartibga solish 
asosida ichki va tashqi moliyaviy manbalarni, barcha shart-sharoitlarni hisobga olgan 
holda jalb qilish, milliy iqtisodiyotning kelajagini belgilaydi. Investitsiya va 
sarmoyalar haqida gap borganda, bir muhim masalaga ya‘ni, joylarda iqtisodiyotni 
yuksaltirish, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan yangi 
korxonalarni barpo etish hamda ta‘mirlash uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish 
ko‗zda tutiladi. Bu borada kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, xizmat ko‗rsatish 
sohasi hamda kasanachilikni rivojlantirish nechog‗liq katta, hal qiluvchi ahamiyatga 
ega ekanini kimgadir isbot qilib berishga hojat yo‗q. Bu avvalambor, aholi bandligi, 
uning ish haqi va daromadlarini oshirish, bu oxir-oqibatda respublikamiz hududlari, 
shahar hamda tumanlaridagi eng muhim ijtimoiy muammolarni yechish demakdir.
Bunda albatta sanoat ishlab chiqarishining ulushi nisbatan ko‗proq bo‗lishi 
hammaga 
ma‘lum. Mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, 
xususiylashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, respublikaning ortiqcha 

---

106 
ishchi kuchi mavjud bo‗lgan mintaqalarda yangi ish o‗rinlarini yaratish dasturlarini 
amalga oshirish uchun o‗zak tarmoqlarni rivojlantirishdir. 
Iqtisodiyot tarmoqlari bo‗yicha xorijiy investitsiyalarning tarkibida ma‘lum 
o‗zgarishlar sodir bo‗ldi. 2000- yilda o‗tgan 1999- yilning mos davriga nisbatan 
xorijiy investitsiyalar sanoat tarmoqlarida 15,6 foiz daraja kamaygan bo‗lsa, qishloq 
xo‗jaligida esa 5,7 foiz darajaga ortgan. Investitsiyaning katta miqdordagi qismini 
sanoat tarmog‗iga kiritilishi natijasida, sanoat tarmog‗ida dastlabki besh yil 
mobaynida o‗rtacha 117,52 mlrd. so‗mga ortib, YaIM ishlab chiqarishdagi ulushi 
o‗rtacha 209,87 mlrd. so‗mni tashkil etgan bo‗lsa, 2012-2017 yillarda bu 
ko‗rsatkichlar mos ravishda 676,82 mlrd. so‗m va 2167,62 mlrd so‗mga etdi. 
Yuqoridagi yutuqlar bilan birga shuni ta‘kidlash lozimki, 2017 yilda sanoat 
ishlab chiqarishining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi joriy bahoda 55472,6 mlrd. 
so‗mni tashkil etdi. Sanoat sohasiga kiritilayotgan investitsiyalarning samaradorlik 
darajalari 1995-2000 yillarda o‗rtacha 1,68 foizni tashkil etdi va 2012-2017 yillarda 
bu ko‗rsatkich 1,24 foizga ortib, 2,86 foizga teng bo‗ldi. Olingan natijalardan 
ko‗rinadiki, sanoat tarmog‗iga kiritilgan investitsiyalardan foydalanish o‗z samarasini 
bermoqda. 
Tarmoqda ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy sanoat hajmidagi ulushi 
6,4%ni tashkil etdi. Shu bois, sanoatga kiritilgan investitsiya miqdori va uning 
samaradorligi tahlilini ko‗rib chiqish maqsadga muvofiqdir. 2017- yilda kiritilgan 
investitsiya miqdori 1240,5 mlrd. so‗mni tashkil etib, YaIM ishlab chiqarishdagi joriy 
baholardagi qiymati 5423,5 mlrd. so‗mga yetdi. 2017- yilda sanoat korxonalariga 
kiritilgan investitsiyalarni oshishi natijasida YaIMdagi ulushi 2016- yilga nisbatan 
4,4 foizga o‗sdi.
Mamlakatimiz agrar sohaga ixtisoslashgani uchun qishloq xo‗jaligi tarmog‗iga 
ham katta ahamiyat berildiki, qishloq xo‗jaligi tarmog‗iga kiritilgan investitsiya 
miqdori va YaIM dagi ulushi bo‗yicha o‗zgarish albatta, iqtisodiy islohotlarni 
chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida amalga oshirilgan ishlarning 
samarali natijasi deb qarash imkonini beradi.

---

107 
Qishloq xo‗jaligi salmog‗ining 2017- yilda 19,4 foizga qadar pasayishi esa 
mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti tarkibining takomillashib, unda sanoat, qurilish 
va xizmat ko‗rsatish sohalarining ulushi yildan-yilga oshib borayotganligini 
anglatadi. Ayni paytda yalpi ichki mahsulot tarkibidagi sof soliqlar hissasining 9,3 
foizga qadar qisqarganligi mamlakatimizdagi soliq yukining tobora pasayib 
borayotganligi ko‗rsatadi. Bu o‗z navbatida mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishi bilan 
aholini ijtimoiy turmush tarzini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amaliyotga 
tadbiq etib borayotganligidan dalolat beradi. Bunday islohotlarni amalga oshirilishi 
natijasida 2017- yilda qishloq xo‗jaligida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi 47849,4 
mlrd. so‗mni yoki 2016- yilning shu davriga nisbatan 106,8 foizni tashkil qildi, 
jumladan, dehqonchilik mahsulotlari - 18452,5 mlrd. so‗mni (106,4 foiz), 
chorvachilik mahsulotlari - 12396,9 mlrd. so‗mni (107,4 foiz) tashkil etdi. 
2017- yilning yanvar-dekabrida 15080,8 mlrd. so‗mlik qurilish ishlari bajarilib, 
o‗sish sur‘ati 2016- yilning yanvar-dekabriga nisbatan 116,6 foizni tashkil etdi. 
Qurilish ishlari umumiy hajmining 79,5 foizi korxonalarni yangi qurilishi, 
rekonstruktsiya qilish, kengaytirish va texnik jihatdan qayta jihozlashga, 19,0 foizi 
kapital, joriy ta‘mirlashga va 1,5 foizi boshqa pudrat ishlariga to‗g‗ri keladi. 
2017- yil yanvar-dekabrda chakana tovar aylanmasi 47463,7 mlrd. so‗mni yoki 
2016- yil yanvar-dekabriga nisbatan 114,8 foizni tashkil qildi. Pullik xizmatlar hajmi 
18278,6 mlrd. so‗mni, uning o‗sish sur‘ati 2016 yilning yanvar-dekabriga nisbatan 
113,7 foizni tashkil qildi.