O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

№ 
YaMMni tovar va xizmatlar sotib olishga mo„ljallangan barcha 
xarajatlar bo„yicha o„lchash 
Shartli 
belgilar 
Miqdor 
1. 
Uy xo‗jaliklarining iste‘mol xarajatlari 
S 
63,0 
2. 
Biznesga investitsiya xarajatlari yoki yalpi xususiy ichki 
investitsiyalar 
I
 
18,0 
3. 
Tovar va xizmatlarning davlat xaridi 
G
 
21,0 
4. Sof eksport 
Xn 
-2,0 
Jami:
YaMM = 
S
 + 
I
 + 
G
 + 
Xn
Y 
100,0 
YaMMni barcha daromadlar bo„yicha o„lchash 
 
1. 
Iste‘mol qilingan kapital hajmi 
A 
9,0 
2. Biznesga egri soliqlar 
T 
7,0 
3. 
Yollanma ishchilarning ish haqlari va 
 
Ijtimoiy sug‗urta ajratmalari 
W
 
61,0 
4. Ijara haqi 
R
1
1,0 
5. 
Foiz stavkasi 
R
2 
7,0 
6. 
Individual mulkdan olinadigan daromadlar 
P
1
6,0 
7. 
Korporatsiyalar foydasiga soliqlar 
P
2.1 
5,0 
8. 
Dividendlar 
P
2.2
2,0 
9. 
Taqsimlanmaydigan foydalar 
P
2.3
2,0 
Jami: YaMM
=
A
+
T
+
W
+
R
+
R
1+
P
1+
P
2.1+
P
2.2+
P
2.3
Y
 
100,0 
Tovar va xizmatlarning davlat xaridi (
G
) bo‗yicha xarajatlarga, chunonchi, 
mahalliy va markaziy boshqaruv hokimiyat idoralari tomonidan korxonalarning 
pirovard mahsulotlar va resurslar xaridi (qurol-yarog‗ sotib olish, avtomobil yo‗llari 
va pochta muassasalari qurilishi, davlat korxonalarida to‗lanadigan ish haqi) 
xarajatlari kiritiladi. Lekin, bu o‗rinda ta‘kidlash lozimki, bu xarajatlarga davlat 
transfert to‗lovlari kiritilmaydi. 
Sof eksport (
Xn
) yoki mamlakatning import va eksport operatsiyalari bo‗yicha 
xarajatlar o‗rtasidagi farq. 
Shunday qilib, YaMMni xarajatlar orqali hisoblash, asosan yuqorida ko‗rsatib 
o‗tilgan 4 guruh xarajatlari orqali olib boriladi.
YaMM xarajatlar bo‗yicha quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
YaMM = 
S
+ 
I
+ 
G
+ 
Xn
. 
YaMMni ishlab chiqaruvchilarning barcha daromadlari yig‗indisi ko‗rinishida 
hisoblashda asosan quyidagi ko‗rsatkichlardan foydalaniladi: 

---

129 
- birinchidan, iste‘mol qilingan kapital hajmi (
CCA
) yoki amortizatsiya, ya‘ni, 
joriy yildagi YaMMni ishlab chiqarish jarayonida iste‘mol qilingan investitsiya 
tovarlarini sotib olishga mo‗ljallangan ajratmalar bo‗yicha ko‗rsatkichlardan; 
- ikkinchidan, biznesga egri soliqlar (
T
) - mahsulot bahosini oshiruvchi, ishlab 
chiqarishga bog‗liq bo‗lmagan xarajatlar, hisoblanadi. Jumladan, sotishdan 
olinadigan soliq, aktsizlar, mulkka soliqlar, litsenziya to‗lovlari va bojxona bojlari 
bo‗yicha ko‗rsatkichlar; 
- uchinchidan, yollanma ishchilarning ish haqlari (
W
), ya‘ni xususiy va davlat 
kompaniyalarining ish haqi to‗lashga sarflagan umumiy xarajatlari (ish haqi va 
quyidagi qo‗shimchalar: ijtimoiy sug‗urta, nafaqa, bandlik va boshqa ijtimoiy 
fondlarga ajratmalar hamda badallar) bojlari bo‗yicha ko‗rsatkichlar; 
- to‗rtinchidan, ijara haqi (
R
1), xususan, bu iqtisodiyotni mulk resurslari bilan 
ta‘minlovchi uy xo‗jaliklarining daromadlari (masalan, ijaraga berilgan turarjoylar, 
binolar, asbob-uskunalar, yer va boshqalardan olinadigan daromadlar) bo‗yicha 
ko‗rsatkichlar; 
- beshinchidan, foiz stavkalari yoki foizli daromadlar (
R
)
- 
pul kapitalini 
yetkazib beruvchilarga xususiy biznes daromadidan pul to‗lovlari bo‗yicha 
ko‗rsatkichlar; 
- oltinchidan, mulkdan keladigan daromad yoki foyda (
P
),
 
mulk egalarining 
daromadlari va korporatsiyalar olgan foyda ko‗rsatkichlaridan. 
Korporatsiyalarning foydasi quyidagilarga bo‗linadi; 
a) olgan foydaga soliq yoki foyda solig‗i; 
b) hissadorlar o‗rtasida taqsimlanadigan dividendlar; 
v) taqsimlanmagan foyda. 
Mamlakat milliy hisobchilik tizimida, YaMM ko‗rsatkichidan tashqari, o‗zaro 
aloqada bo‗lgan bir nechta ko‗rsatkichlar mavjud. Milliy hisobchilik tizimi 
to‗g‗risidagi tushunchalarni kengaytirish uchun aynan shu ko‗rsatkichlarning tashkil 
topish manbalarini o‗rganamiz. Bu ko‗rsatkichlar sirasiga YaIM, SMM, MD, 
ixtiyordagi daromad va soliqlar to‗langandan keyingi daromadlarni ifodalovchi 
ko‗rsatkichlarni kiritishmiz mumkin. 

---

130 
YaIM ham YaMM kabi moddiy ishlab chiqarish va xizmatlar natijasida tashkil 
topadi.
YaIM - bu biror mamlakat hududida joylashgan korxona va tashkilotda ma‘lum 
muddat davomida ishlab chiqarilgan pirovard tovar va ko‗rsatilgan xizmatlarning 
umumiy yig‗indisidan iborat. YaIM YaMMdan muayyan mamlakat yuridik va 
jismoniy shaxslarining xorijdan oladigan foyda va daromadlari hamda xorijiy 
investorlar shu mamlakatda olgan foyda va daromad o‗rtasidagi farqlar bo‗yicha 
ajralib turadi. Ya‘ni: