O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

7.4. Vaqt laglari va lag modellari
Keyns o‗z tahlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta‘sirini o‗rgangani holda, 
yalpi taklifga ta‘sirini ko‗rib chiqmaydi. Undan farqli tarzda Domar modelida mehnat 
bozorida ortiqcha taklif mavjud, bu baholarni barqaror holatida ushlab turadi, 
nvestitsion lag «0» ga teng, kapital quyilmalarning chegaraviy unumdorligi doimiy 
deb olinadi. 
E.Domar investitsiyalarni ham talab ham taklif omili deb qaraydi. Ya‘ni, 
investitsiyalar nafaqat multiplikativ ta‘sir ko‗rsatib yalpi talabni oshiradi, balki ishlab 
chiqarish quvvatlarini yuzaga keltirib, ishlab chiqarishni rivojlantiradi, tovarlar 
taklifini oshiradi. Shunday ekan, yalpi talabning o‗sishi yalpi taklifning o‗sishiga teng 
bo‗lishi uchun investitsiyalar qanday o‗sishi kerak, degan savol paydo bo‗ladi. Bu 
savolga javob topish uchun Domar uch tenglamani o‗z ichiga olgan tenglamalar 
sistemasini tuzdi: 

---

151 
1) taklif tenglamasi; 
2) talab tenglamasi; 
3) talab va taklif tengligini ifodalovchi tenglama. 
1. Taklif tenglamasida investitsiyalar ishlab chiqarish omillarining qanchaga 
qo‗shimcha o‗sishini ko‗rsatadi. Agar berilgan sharoitda investitsiyalar (
I
) oshsa, 
yalpi ishlab chiqarish (
K
)
miqdorga o‗sadi: 
K
Ys
, 
K
investitsiyalar hisobiga ta‘minlanganligi uchun tenglikni: 
I
Ys
deb yozish mumkin. Bu yerda: 
– kapital quyilmalar (investitsiyalar)ning chekli 
unumdorligi. Agar bir yilda yalpi ishlab chiqarishni 1 mlrd. so‗mga oshirish uchun 4 
mlrd. so‗m investitsiya talab etilsa, 
25
,
0
bo‗ladi. 
I
Ys
/
- bir so‗mlik investitsiya hisobiga yaratilgan yangi mahsulot 
miqdorini ko‗rsatadi. 
2. Talab tenglamasi quyidagi ko‗rinishga ega 
)
/
1
(
I
Yd
, 
bu yerda: 
/
1
- xarajatlar multiplikatori, 
- jamg‗arishga chegaralangan moyillik. 
Bu tenglama milliy daromad 
Yd
, yoki yalpi talab qo‗shimcha 
investitsiyalarning multiplikativ ko‗payishiga teng miqdorda o‗sishini ko‗rsatadi. 
Ishlab chiqarish to‗plangan jami kapital bilan ta‘minlanishi, milliy daromad esa 
qo‗shimcha investitsiyalarning multiplikativ ta‘siri ostida ko‗payishi sababli taklif 
tenglamasida 
jami 
investitsiyalar, 
talab 
tenglamasida 
esa 
qo‗shimcha 
investitsiyalargina ko‗rib chiqiladi. 
3. Daromadlar va ishlab chiqarish quvvatlarining qo‗shimcha o‗sish sur‘atlari 
tengligi tenglamasi: 
I
I
)
1
(
.