O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

2.4. Tabiiy resurslardan samarali foydalanish 
Aslida «resurs» so‗zi frantsuz tilidan olingan bo‗lib, «yashash vositasi» degan 
ma‘noni anglatadi. Resurs deganda, tabiiy jismlar va foydalaniladigan energiya turlari 
tushuniladi. Tabiiy resurslar insonning yashashi uchun zarur bo‗lgan shunday 
vositalardirki, ular jamiyatga bevosita emas, balki ishlab chiqarish kuchlari va ishlab 
chiqarish vositalari orqali ta‘sir etadi. 
Aslida, tabiiy resurslar ikkita asosiy guruhga bo‗linadi: 
1. Moddiy ishlab chikarish resurslari. Bu guruhga yoqilg‗i mahsulotlari, metall, 
suv, yog‗och-taxta, baliq, ovlanadigan hayvonlar kiradi. 
2. Ishlab chiqarishdan tashqari tabiat resurslari. Bu guruhga ichimlik suvi, 
daraxtzorlar, iqlim resurslari va hokazolar kiradi. 
Tabiiy resurslar 2 turga bo‗linadi.
1. Tugaydigan tabiiy resurslar. 
2. Tugamaydigan tabiiy resurslar. 

---

43 
Tugaydigan tabiiy resurslar o‗z navbatida 2 guruhga bo‗linadi. 
1. Tiklanadigan resurslar.
2. Tiklanmaydigan resurslar.
Tabiiy resurslarning tasnifi (sinflarga bo‗linishi) quyidagi 1-rasmda ko‗rsatilgan. 
1-rasm. Tabiiy resurslar tasnifi
Foydali qazilmalar guruhiga ma‘danli va ma‘dansiz metallar, neft, gaz, ko‗mir, 
torf va yer osti suvlari kiradi. Ular insoniyat uchun yoqilg‗i va energiya manbalari 
hisoblanadi. Ulardan foydalanish yildan-yilga ortib bormoqda. Agar so‗nggi 25 yil 
mobaynida dunyoda ko‗mirga bo‗lgan talab 2 marotaba, kaliy, marganets va fosfor 
tuzlariga 2-3 marotaba, temirga 3 marotaba, neft va gazga 6 marotaba oshgan bo‗lsa, 
shu davr mobaynida aholining o‗sishi 40% ni tashkil etdi. 
Respublikamizda 33 ta nodir metallar va 32 ta rangli metallar konlarining 
xomashyolari hisobiga 16 ta tog‗-metallurgiya korxonalari faoliyat ko‗rsatmoqda. 
Mamlakatimiz miqyosida 27 ta oltin va kumush konlari mavjud bo‗lib, shundan 16 ta 
oltin va 3 ta kumush konlari aniqlangan. Hozirgi paytda Muruntov, Marjonbuloq va 
Qalmoqqir kabi 7 ta oltin konlari ishlatilib kelinmoqda. Faqat Muruntov oltin 
konidan yiliga 50-55 tonna sof oltin olinadi. Nodir metallarning aniqlangan zaxiralari 
ishlab turgan korxonalarning 20-30 yil ishlashini ta‘minlanishi mumkin.
Olmaliq 
tog‗-metallurgiya 
kombinatining 
asosiy 
xomashyo 
bazasini 
Qalmoqqir, Saricheku, Uchquloch, Qo‗rg‗onshikon va boshqa mis-molibden va 
qo‗rg‗oshin-rux konlari tashkil etadi. Ushbu konlarning ma‘danlari tarkibida misdan 
Sifat 
Miqdor