O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

 
13.2. IS-egri chizig’i va uning tenglamasi. 
Iqtisodiyotdagi muvozanat yoki tovar pul muvozanatiga erishishda 
investitsiya va jamg’armalarning YaIM bilan bog’liqligi tushuntiriladi. Bu 
bog’liklik shuni ko’rsatadiki, banklar foiz stavkalarini pasaytirib borishi bilan 
YaIM hajmi ham ko’payib boradi. Ya’ni, milliy iktisodiyot moliyaviy “kislorodni” 

---

131 
ko’proq olish natijasida YaIM ishlab chiqarish ham ko’payib boradi. IS-egri 
chizig’i tovarlar xizmatlar bozorida foiz stavkasi R va daromadlar darajasi Y ning 
kombinatsiyalarini xarakterlovchi, bir vaqtning o’zida asosiy makroiqtisodiy 
ayniyat, iste’mol, investitsiya va sof eksport funktsiyalari qondiriladigan 
nuqtalarning geometrik joylashuvini xarakterlaydi. Bu egri chiziqning har bir 
nuqtasida investitsiyalar va jamg’armalar o’zaro teng bo’ladi. 
Umuman IS-egri chizig’i tovar va xizmatlar bozorida vujudga keladigan 
daromadlar darajasi va foiz stavkasi o’rtasidagi munosabatlarni bildiradi. Buni 
tushunish uchun biz tovar va xizmatlarga bo’lgan talabni, ya’ni, “Keyns xochi”ni 
qarab chiqamiz. Bunda avvalambor biz rejalashtirilayotgan xarajatlar miqdorini, 
ya’ni, keyns xochini olish uchun rejelashtirilayotgan xarajatlar miqdorini tashkil 
qiluvchi omillarni ko’rib chiqamiz. Rejalashtirilayotgan xarajatlar uy xo’jaliklari, 
firmalar va davlatning tovar va xizmatlarini sotib olishga mo’ljallagan xarajatlar 
miqdoridan iborat. Demak IS-egri chizig’ini Keyns xochi va investitsiya 
funktsiyasi grafigi yordamida keltirib chiqaramiz.
E E=Y
E
1
E
2 = 
E
1
-
ΔE(ΔI) 
22-chizma.Keyns xochi
R I 
ΔI 
R
2
R
1
I IS 
Y Y
2
Y
1
Y
23-chizma.Investitsiya funktsiyasi 24-chizma. IS-egri chizig’i

---

132 
Foiz stavkasining R
1
dan R
2
ga qadar ko’tarilishi investitsiyalar miqdorini I
1
dan I
2
ga qadar kamayishiga olib keladi. Bu haqiqiy xarajatlar egri chizig’ini E
1
dan E
2
ga qadar pastga tomon ΔE = ΔI ga teng miqdorda surilishiga olib keladi. 
Oqibatda daromadlar miqdori Y
1
dan Y
2
qadar ΔY =ΔE x m miqdorga pasayadi, 
bu erda (m = 1/(1-b(1-T)+m’))
Demak, tovarlar va xizmatlar bozorida daromadlar darajasi va foiz stavkasi 
dinamikasi o’rtasida teskari bog’liqlik mavjud.
R o’zgarmagan holda IS egri chizig’ining o’ngga yoki chapga siljishi 
quyidagi omillar ta’sirida ro’y beradi: 
- iste’mol xarajatlari darajasi; 
- davlat xaridi darajasi; 
- sof soliqlar (soliqlar - subsidiyalar - transfertlar); 
- investitsiyalar hajmining (R ning mavjud stavkasida) o’zgarishi. 
IS tenglamasini iste’mol, investitsiya va sof eksport funktsiyalari 
tenglamalarini asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, uni R va Y ga nisbatan 
echib topiladi. 
R ga nisbatan topilgan IS tenglamasi: 
a+ e + g 1-b (1-t) + m` 1 b 
R = ---------------- - ----------------------- Y + ------------ G - --------- Ta ,
d+n d +n d +n d+n 
bu erda T = Ta + t Y 
Y ga nisbatan topilgan IS tenglamasi: 
a + e + g 1 b d+n 
Y = ----------------- - ------------- G - ----------------Ta - ----------------- R ,
1-b (1-t) + m` 1-b (1-t) + m` 1-b (1-t)+ m` 1-b (1-t) + m` 
bu erda T = Ta + t Y 

---

133 
(1-b (1-t) + m`)/ (d+n) IS egri chizig’ining Y o’qiga nisbatan og’ish 
burchagini ko’rsatadi va fiskal hamda pul kredit siyosati samaradorligining nisbiy 
parametrlaridan biri hisoblanadi