Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

eBay kompaniyasi bir dona aksiyasiga Yevropa opsion
koll sotib olish boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 5 dollar,
ijro etilish bahosi 100 dollar.
Ba’zida opsionlarning bajarilishi investor uchun zarar sifatida aks 
etishi mumkin. Faraz qilaylik, oldingi misolda opsion amal qilishining 
soʻnggi kunida eBay kompaniyasi aksiyalari bahosi 102 dollarga 
teng. Investor opsionni bajarishi mumkin va 200 dollar samaraga ega 
boʻlishi mumkin. Lekin mazkur holatda uning zarari 300 dollarga 
-5
0
5
10
15
20
25
30
60
70
80
90
100
110
120
130
140

---

- 
274 - 
teng, chunki dastlabki investitsiya (opsion mukofoti) 500 dollarni 
tashkil etadi. Bir qarashda investor mazkur holatda opsionni 
bajarmasligi kerak. Lekin operatsiyani bajarmaslik, oʻz navbatida, 500 
dollarning yoʻqotilishiga sabab boʻladi. Bundan xulosa qilish 
mumkinki, opsion muddati tugash sanasida aksiya bahosi opsionni 
bajarish bahosidan yuqori boʻlsa uni bajarish lozim.
Opsion koll egasi aksiyalar bahosi oʻsishini, opsion put egasi esa 
aksiya bahosi pasayishini kutadi. Yana bir holatni koʻrib chiqamiz. 
Investor IBM kompaniyasi 100 ta aksiyasiga 70 dollar ijro etilish 
bahosi bilan Yevropa opsion put sotib oldi. Faraz qilaylik, aksiyalar 
joriy bahosi 70 dollarga, opsion amal qilish muddati 3 oyga, bitta 
aksiyani sotish boʻyicha opsion mukofoti 7 dollarga, oʻz navbatida 
dastlabki investitsiya summasi esa 700 dollarga teng.
 
18.2-rasm.
IBM kompaniyasi bir dona aksiyasiga Yevropa opsion
put sotib olish boʻyicha foyda miqdori. Opsion mukofoti 7 dollar, 
ijro etilish bahosi 70 dollar. 
 
Opsion Yevropa opsioni boʻlganligi sababli uning amal qilish 
muddati tugash vaqtida agar aksiyalar bahosi 70 dollardan past boʻlsa 
bajariladi. Faraz qilaylik, oʻsha payt aksiyalar bahosi 55 dollarga teng. 
Bunday holatda investor 100 ta aksiyani 55 dollardan sotib olishi va 
opsion put sharti boʻyicha 70 dollardan sotishi mumkin. Natijada 
investor operatsiya boʻyicha 1500 dollar samaraga ega boʻladi, opsion 
-7
3
13
23
30
40
50
60
70
80
90
100

---

- 
275 - 
mukofotini hisobga olgan holda operatsiya boʻyicha sof foyda 800 
dollarni tashkil etadi. Lekin investorning foyda olishiga hech qanday 
kafolat yoʻq. Agarda muddat tugash vaqtida aksiya bahosi 90 dollarga 
teng boʻlsa opsion put oʻz ahamiyatga ega boʻlmaydi va investor 700 
dollar yoʻqotadi. Quyidagi rasmda investor foyda yoki zararining 
aksiyaning yakuniy bahosiga bogʻliqligi koʻrsatilgan (18.2-rasm). 
Amerika opsionlari Yevropa opsionlariga nisbatan birmuncha 
ommabop hisoblanadi. Chunki Amerika opsionlarini bajarish uchun 
Yevropa opsioni kabi tugash muddatini kutish talab qilinmaydi. 
Shundan kelib chiqqan holda quyida asosan amerika opsionlarining 
muddatdan oldin bajarilishi bilan bogʻliq holatlarni koʻrib chiqamiz.