Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
18.2. Opsion pozitsiyalari 
Har bir opsion shartnomasida ikkita tomon amal qiladi. Bunda bir 
tomonda uzun pozitsiyaga ega investor (opsion sotib oluvchi), 
ikkinchi tomonda esa qisqa pozitsiyaga ega investor (opsion sotuvchi) 
turadi. Opsion sotuvchi belgilangan majburiyatni oʻziga olish uchun 
pul mablagʻi oladi.
18.3-rasm.
eBay kompaniyasi bir dona aksiyasiga
Yevropa opsion koll 
sotish
 boʻyicha foyda miqdori.
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
60
70
80
90
100
110
120
130

---

- 
276 - 
Opsion mukofoti 5 dollar, ijro etilish bahosi 100 dollar. 
 
Uning foyda yoki zararlari opsion sotib oluvchining foyda yoki 
zararlariga teskari bogʻliqlikda namoyon boʻladi. Yuqorida koʻrib 
chiqilgan masalalar boʻyicha opsion sotuvchi foyda yoki zararlarining 
aksiya yakuniy bahosiga bogʻliqligi quyidagi rasmlarda keltirilgan 
(18.3, 18.4-rasmlar).
 
 
 
18.4-rasm.
IBM kompaniyasi bir dona aksiyasiga
Yevropa opsion put 
sotish
 boʻyicha foyda miqdori.
Opsion mukofoti 7 dollar, ijro etilish bahosi 70 dollar. 
-23
-18
-13
-8
-3
2
7
12
30
40
50
60
70
80
90
100

---

- 
277 - 
a) 
b) 
c) 
d) 
18.5-rasm.
 Yevropa opsionida pozitsiyalar boʻyicha opsion egasi toʻlovlar:
a) uzun opsion koll; b) qisqa opsion koll; c) uzun opsion put; d) qisqa opsion put 
Amaliyotda opsion pozitsiyalari boʻyicha toʻrtta variant amal 
qiladi: 
- opsion kollda uzun pozitsiya; 
- opsion putda uzun pozitsiya; 
- opsion kollda qisqa pozitsiya; 
- opsion putda qisqa pozitsiya; 
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
10
20
30
40
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
0
10
20
30
40
-2
0
2
4
6
8
10
12
0
10
20
30
40
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
0
10
20
30
40

---

- 
278 - 
Yevropa opsionlarida pozitsiyalarni opsion amal qilish 
muddatining tugash vaqtidagi investorga toʻlovlar miqdorini 
koʻrsatgan holda tavsiflash birmuncha qulay. Opsionlarning dastlabki 
qiymati hisob-kitoblarda hisobga olinmaydi. 
K 
– ijro etilish bahosi, 
S
T
– bazaviy aktivning yakuniy bahosidan kelib chiqqan holda Yevropa 
opsion koll uzun pozitsiya boʻyicha toʻlovlar quyidagi formula 
boʻyicha aniqlanadi: 
max(
S
T
– 
K). 
Bu formula agar 
S
T
˃K 
boʻlgan holatdagina opsion bajarilishini 
oʻzida aks ettiradi. Yevropa opsion koll qisqa pozitsiya boʻyicha 
toʻlovlar quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi: 
– max(
S
T
– 
K) = min
(K – 
S
T
). 
Yevropa opsion put uzun pozitsiyada opsion egasiga toʻlovlar 
quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
max(
K 
– 
S
T
). 
Yevropa opsion put qisqa pozitsiyada esa opsion egasiga toʻlovlar 
quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
– max(
K 
– 
S
T
) = min
(
S
T
– K). 
Keltirilgan barcha variantlar yuqoridagi rasmda keltirilgan (18.5-
rasm).