Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 15,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
17.2-rasm. Risk-qaytim muvozanati Yuqori standart og‘ishish yuqori riskni va shuning bilan bir vaqtda, yuqori daromad olish imkonini bildiradi. Ammo, shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, ko‘pchilik o‘rtasida “yuqori risk yuqori daromadni bildiradi”, degan noto‘g‘ri tushuncha yuzaga kelgan. Aslida risk-qaytim muvozanati bizga yuqori risk, yuqori qaytim olish imkonini beradi deb tushuntiradi, ammo, bunga kafolat yo‘q. Shuni doimo yodda tutish zarurki, bu yerda risk – yuqori daromad imkoni bilan bir vaqtda, katta miqdorda yo‘qotish ehtimolini ham bildiradi. Qay ti m Standart og‘ish (yoki risk) Past risk past qaytim Yuqori risk yuqori qaytim imkoni - 262 - 17.2-rasmga e’tibor beradigan bo‘lsak, tarozining pastki qismi so‘ngida riskdan holi bo‘lgan qaytim (risk-free rate of return) turadi va u odatda AQSHning davlat qimmatli qog‘ozlari bilan aks etadi (ya’ni, nazariy jihatdan ushbu qimmatli qog‘ozlarni defolt bo‘lish ehtimoli nolga yaqin). Mazkur holatda AQSH o‘z tarixi davomida biror marta ham defolt bo‘lmagan va boshqa bir qancha sabablarga ko‘ra ushbu davlatning qimmatli qog‘ozlari investorlar o‘rtasida risksiz (ayniqsa, qisqa muddatli sharoitda) deb qabul qilinishini ta’kidlash lozim. Riskdan holi bo‘lgan qaytimni tushuntiradigan bo‘lsak, masalan, joriy riskdan holi bo‘lgan qaytim 6 foizni tashkil etsa, unda investor hech qanaqa riskni o‘z bo‘yniga olmasdan, yiliga 6 foiz daromad olish imkoniga ega bo‘ladi. Tabiiy savol tug‘iladi: uzoq muddatli indeks fondlar yiliga 12 foiz daromad keltirsa, kim ham yiliga 6 foiz (riskdan xoli bo‘lgan aktivlardan keladigan) daromadga qanoat qilardi? Ushbu savolning javobi oddiy: hattoki butun bozorni aks ettiruvchi indeks fondlarga qilingan investitsiyalarda ham risk mavjud. Indeks fondlar qaytimi har yili 12 foizni tashkil etmaydi, balki qaysidir yili –5 foiz, boshqa yili +25 foizni tashkil etadi va hokazo. Bozor indeksiga investitsiya qiluvchi investor davlat qimmatli qog‘ozlarilariga (oldindan qaytimi aniq bo‘lgan) nisbatan yuqori daromad olish maqsadida yuqori riskni bo‘yniga oladi va ushbu qo‘shimcha qaytim risk premium deb ataladi. Bizning misolda risk premium 6 foizni tashkil etadi, ya’ni 12 foiz – 6 foiz. Investor ma’lum daromad olishi uchun mutanosib risk darajasini aniqlash anchagina qiyin masala. Bunga asosiy sabab, riskka moyillik turli shaxslarda turlicha bo‘lishidadir. Ushbu moyillik (investorlarning qaror qabul qilishi bo‘yicha) boshqa omillar bilan bir qatorda, investorlarning maqsadi, daromadi va shaxsiy holati kabilarga ham bog‘liq bo‘ladi. Ko‘pchilik individual investorlar qimmatli qog‘ozlarda yuzaga keladigan qisqa-muddatli o‘zgarishlar (notekisliklar)ga nisbatan xohishi bo‘lmaydi. Bunday holatda investitsiya portfelini tashkil etish - 263 - va uni diversifikatsiya qilish, vaziyatni yumshatish uchun eng maqbul yo‘l sanaladi. Diversifikatsiya – bu investitsiya portfelida turli xil investit- siyalarni aralashtirish orqali yagona qimmatli qog‘ozlar portfelining umumiy natijasiga risk ta’sirini minimallashtirish bilan amalga oshiriladigan risk-menejment texnikasidir. Ushbu texnika qanday ishlashi akademik jihatdan murakkab formulalar bilan aks ettiriladi, ammo biz bu yerda faqatgina misol keltirish bilan chegaralanamiz xolos. Faraz qilaylik, siz orolda yashaysiz va butun iqtisod ikkita kompaniyadan iborat: bittasi yomg‘irpo‘sh sotsa, ikkinchisi quyoshdan himoyalovchi oyna sotadi. Agar investitsiya portfelingiz butunlay zontik sotadigan kompaniyadan tashkil topgan bo‘lsa, unda yomg‘ir mavsumida yaxshi natija (yuqori daromad), quyoshli kunda esa yomon natijaga erishasiz. Investitsiya portfeli aksincha, ikkinchi kompaniya qimmatli qog‘ozlaridan tashkil topgan bo‘lsa, quyoshli kunda yuqori daromad olib, bulutli kunda zararli natijaga erishasiz. Bunday holatda muammoning yechimi 50 foiz mablag‘ni bitta kompaniyaga va yana 50 foiz mablag‘ni ikkinchi kompaniyaga investitsiya qilishdir. Portfelni diversifikatsiya qilish bilan, mavsumiga qarab yoki o‘ta yaxshi, yoki o‘ta yomon natijaga erishish o‘rniga yil davomida barqaror moliyaviy natijaga ega bo‘lasiz. Eng yaxshi diversifikatsiyaga erishishning sinalgan asosiy uchta tajribasi mavjud: - investitsiya portfelini naqd pul, aksiya, obligatsiya, o‘zaro bog‘liq fondlar va ko‘chmas mulk kabi turli investitsiya yo‘nalishlaridan tashkil etish kerak; - investitsiya portfelini riski turli darajada bo‘lgan qimmatli qog‘ozlardan tashkil etish kerak. Risk darajasi turlicha bo‘lgan investitsiyalarni amalga oshirish yirik miqdordagi yo‘qotishlarni boshqa sohalar hisobidan qoplash imkonini beradi; - qimmatli qog‘ozlarni turli sanoat sohalari bo‘yicha tanlash kerak. Bu sanoatga xos risklar ta’sirini minimallashtiradi. - 264 - Diversifikatsiya uzoq muddatli moliyaviy maqsadlarga erishish va bunda riskni minimallashtirishga yordam beruvchi eng muhim komponent hisoblanadi. Shuning bilan bir vaqtda, diversifikatsiya zararga qarshi o‘ta kafolatli dastak emas. Qanchalik diversifikatsiya qo‘llashingizdan qat’iy nazar, investitsiya qilish ma’lum darajada riskka tortilish bilan bog‘liq bo‘lib qolaveradi. Shu o‘rinda investorlarni qiziqtiradigan yana bir savol tug‘ilishi tabiiy, bu – optimal diversifikatsiyaga erishish uchun investitsiya portfeli nechta qimmatli qog‘ozdan tashkil topishi kerak? Portfel nazariyachilarining ta’kidlashlaricha porfelga 20ga yaqin qimmatli qog‘ozlarni qo‘shish, qimmatli qog‘ozlarga xos bo‘lgan individual risklarni sezilarli darajada pasaytiradi. Bunda investor turli hajmdagi va turli sanoat sektorlaridagi qimmatli qog‘ozlarni xarid qilgan deb faraz qilinadi, albatta. Mazkur amaliyot rivojlangan fond bozori mavjud mamlakatlar iqtisodiyotiga xos. Lekin boshqa tomondan iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish jarayonida diversifikatsiyalash amaliyoti nafaqat qimmatli qog‘ozlar bozori, balki boshqa sektorlar uchun ham xosdir. Yüklə 15,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|