O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Foiz stavkasining ROEga ta’siri

Ko‘rsatkichlar	Kompaniyalar
	“A”	“B”
Jami aktivlar	1000000	1000000
Aksiyadorlik kapitali (Xususiy kapital)	1000000	500000
Qarzlar (Qarz majburiyatlari)	0	500000
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda (EBIT)	120000	120000
Aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) (EBIT/Aktivlar)	12,0%	12,0%
1-vaziyat: yiliga 10% stavkali qarz
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda (EBIT)	120000	120000
Foiz to‘lovlari (shaklidagi) xarajatlar(i)	0	50000
Soliqqa tortiladigan foyda	120000	70000
Soliqlar (40%)	48000	28000
Sof foyda	72000	42000
Aksiyadorlik kapitali (Xususiy kapital)	1000000	500000
Kapital daromadliligi koeffitsiyenti (ROE)	7,2%	8,4%
2-vaziyat: yiliga 15% stavkali qarz
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda (EBIT)	120000	120000
Foiz to‘lovlari (shaklidagi) xarajatlar(i)	0	75000

Soliqqa tortiladigan foyda	120000	45000
Soliqlar (40%)	48000	18000
Sof foyda	72000	27000
Aksiyadorlik kapitali (Xususiy kapital)	1000000	500000
Kapital daromadliligi koeffitsiyenti (ROE)	7,2%	5,4%

Moliyaviy leverij ortganda ish sikli davomidagi ROE o‘zgaruvchanligi darajasi, shuningdek, kompaniyaning bankrot bo‘lishi ehtimoli ortadi. 13.4- jadvalda (navbatdagi betga qarang) uchta turli ssenariyda aktivlar daromadliligi koeffitsiyentlari va kapital daromadliligi koeffitsi-entlari qanday o‘zgarishi ko‘rsatilgan bo‘lib, ssenariylarning har biri ish

13.4-jadval

Faoliyat siklining ROEga ta’siri

ROE
Iqtisodiy sharoit (vaziyat)lar	ROA	“A”	“B”
Omadsiz yil	1,0%	0,6%	- 4,8%
Normal (Odatiy) yil	12,0	7,2	8,4
Omadli yil	30,0	18,0	30,0

siklining turli fazasini ifodalaydi. Biz keltirgan misolda “A” kompaniyasining qarz olingan kapital bo‘yicha foiz stavkasi yiliga 10,0%ni tashkil etadi, degan taxmindan kelib chiqqanmiz.

Kapital daromadliligi, aktivlar daromadliligi koeffitsiyentlari va moliyaviy leverij orasidagi bog‘liqlik quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin:

ROE	=	1 – Soliq stavkasi	×	ROA	×	Qarzlar (Qarz majburiyatlari)
						Kapital×( ROA – Foiz stavkasi)

Bu tenglamaning mazmuni quyidagidan iborat. Agar firmaning aktivlari daromadliligi koeffitsiyenti mazkur firma kreditorlarga to‘laydigan foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, uning kapitali daromadliligi koeffitsiyenti (ROE) aktivlar daromadliligi koeffitsiyentidan (ROA) (1 – soliq stavkasi) marta ko‘p bo‘ladi, hamda firmaning qarzlari va o‘z kapitali nisbati koeffitsiyenti qanchalik yuqori bo‘lsa, bu farq ham shunchalik katta bo‘ladi.

Kreditor nuqtai nazaridan qaraganda firma qarzdorligi koeffitsi-entining oshishi, odatda, salbiy hodisa hisoblanadi. Agar kompaniyaning mazkur ko‘rsatkichi keskin oshib ketsa, u holda Moody's va Standard & Poors Corporation kabi obligatsiyalar reytingini baholash bo‘yicha maxsus agentliklar, odatda, bunday firmaning qimmatli qog‘ozlarini eng quyi kategoriyaga tushiradi. Ammo, aksiyadorlar nuqtai nazaridan qaraganda, firma qarzdorligi koeffitsiyentining oshishi ijobiy hodisa ham bo‘lishi mumkin.

3-nazorat uchun savol

Agar kompaniya obligatsiyalarining foiz daromadliligi aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA)ga teng bo‘lsa, uning moliyaviy leveriji o‘zgarishi kapital daromadliligi (ROYe)ga qanday ta’sir etadi?

Va, nihoyat, moliyaviy faoliyat samaradorligini tahlil qilish uchun moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanganda qator cheklashlarni inobatga olish zarur. Asosiy muammo shundaki, koeffitsiyent juda yuqori yoki juda pastligini baholash uchun absolyut standart yo‘q. Bundan tashqari, koeffitsiyentlar sonli ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladilar va ular ko‘pincha ixtiyoriy tarzda hisoblab chiqiladi. Undan keyin, taqqoslash mumkin bo‘lgan firmalar guruhini aniqlash juda qiyin, chunki hatto bitta sohada ishlaydigan kompaniyalar ham juda ko‘p hollarda o‘zlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan jiddiy farq qiladilar. Masalan, ularning diversifikatsiyasi darajasi, hajmi, faoliyat yuritish muddati, xorijiy bozorni egallaganlik darajasi, tovar-moddiy zaxiralarni va amortizatsiyani hisoblash usullari farq qilishi mumkin. Shunday qilib, koeffitsiyentlardan foydalangan holda tahlil qilish faqat umumiy ko‘rsatma bo‘lib xizmat qilishi mumkin va moliyaviy qarorlar qabul qilish jarayonida ularga to‘liq suyanib bo‘lmaydi.

14-mavzu. Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy rejalashtirish