O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003
O’rta asrdagi iqtisodiy qarashlarning o’ziga xos xususiyatlari. –
Yüklə 0,56 Mb.
|
|
1.
O’rta asrdagi iqtisodiy qarashlarning o’ziga xos xususiyatlari. – Arab mamlakatlaridagi iqtisodiy g’oyalar. Arabistonda feodal munosabatlariga o’tish va yagona davlat tashkil etish yangi islom dinining paydo bo’lishi bilan birga yuz berdi. Umumarab davlatning boshlig’i Muhammad payg’ambar ham diniy, ham madaniy ishlarni amalga oshirdi. Bu jarag’n keyinchalik musulmon davlatlarining sig’siy va iqtisodiy qarashlariga katta ta’sir ko’rsatdi. Islomning vujudga kelishi, musulmon diniy aqidalarining shakllanishi Makka shahrida tug’ilib o’sgan Muhammad (570-632) ismli shaxs nomi bilan bog’liqdir. Muhammad 610 yildan boshlab o’z diniy targ’ibotini boshlagan, barcha arablarni qabilasi, jinsi, ijtimoiy mavqi, iqtisodiy ahvolidan qat’i nazar yagona xudoga – Ollohga sig’inish va bo’ysunishga targ’ib qilgan va o’zini xudoning erdagi vakili “Payg’ambar” deb e’lon qilgan. Qur’on va Ґadis musulmon ilohiyati, denyoqarashi, falsafasi, ma’naviyati, ahloqi, huquqi kabilarning asosi hisoblanadi. Ularda din, islohiyat, diniy e’tiqod, masalalari bilan birga o’z davrining ahloqiy va siyosiy an’analari, insonparvarligi, insonlarni qovushtiruvchi, ular o’rtasidagi ziddiyat, nizolarning oldini oluvchi, adolat o’rnatishga qaratilgan ahloqiy fikrlar ham keng o’rin olgan. 1 1
21 2. Qur’oni Karimdagi iqtisodiy ko’rsatmalar. Islom dinining muqaddas kitobi - Qur’oni Karimda (arabcha - qiroat, ya’ni o’qish) iqtisodiy fikr va ko’rsatmalar muayyan darajada o’z aksini topgan. Islom dinida Qur’oni Karim Alloh tomonidan payg’ambarimiz Muhammadga 23 yil davomida vahiy qilingan deyiladi. Payg’ambarimiz Muhammad Alayhissalom 570 yili Makkada Quraysh qabilasiga mansub bo’lgan hoshimiylar xonadonida tug’ilib, 632 yil iyun oyida Madinada vafot etdilar. Qur’oni Karimdagi asosiy g’oyalardan biri musulmonlarning qardoshligi bo’lib, arab qabilalari shu bayroq atrofida birlashdilar. Unda dehqon, hunarmandlar mehnati, umuman xalol mehnat ulug’lanadi, barcha boylik shu asosda paydo bo’lishi uqtiriladi. Iqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlari va usullarini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish va ularning iste’molida diniy tushunchalar, odamlarning iymon – e’tiqodi katta ta’sir kuchiga ega. Islomning asosiy manbai Qur’oni Karimning oyatlari bandlarning har jixatdan poklikka iymon va salomatligiga chorlaydi. Bu muqaddas kitobning 293 ta oyati bevosita iqtisodiy tafakkurga bag’ishlangan. Boshqa ko’plab oyatlarda ham qisman iqtisodiyotga tegishli fikrlar uchraydi. 1 Bu muqaddas kitobda savdoga katta ahamiyat beriladi, sudxo’rlik (sudxo’rlik foizi)ni qoralaydi, mulkning muqaddasligi, birovning mulkiga xig’nat va hatto hasad qilish katta gunoh deb ko’rsatiladi. Islomda jamiyatning tengsizligi taqdiri azaldan deb tan olinadi, ammo halollik va to’g’rilikka buyuriladi va g’lg’on ishlatish, o’g’rilik va mehnatsiz daromad topish man qilinadi. Qur’oni Karimda qarz olish va berish, merosni taqsimlash, etim-esirlarga muruvvat, xayr- ehson qilish, o’zaro yordam berish haqidagi g’oyalar, hamda soliq turlari va miqdori to’g’risidagi tushunchalar katta ahamiyat kasb etadi. Oyati karima va xadisi shariflarda turli kasblarni egallash, ayniqsa dehqonchilik, qo’ychilik bilan shug’ullanish, mehnat qilish zarurligi marhamat qilingan. Islom aqidasida isrofgarchilikka qarshi kurash, Qur’oni Karimdagi «Englar, ichinglar, xadya qilinglar, ammo isrof qilmanglar» degan oyatlar asosida olib boriladi (bu hozirgi davrda eng asosiy muammolardan biri hisoblanadi). «Darg’ bo’yida taxorat qilsalaringiz ham suvni isrof qilmanglar» kabi qoidalar aynan hozirgi zamon iqtisodig’ti va ekologiyasi uchun nihoyatda ahamiyatlidir. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|