O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti Islomov A. Egamov E

 Ibn Sino 
 
Ibn Sinoning iqtisodiy qarashlari. 
O’rta Osiyo mutafakkiri 
Ibn 
Sinoning (980-1037)
280dan ko’p asarlari mavjud bo’lib, ular tibbiyot, 
matematika, astronomiya, ximiya, falsafa, iqtisodiyot va boshqa 
sohalarga bag’ishlangan. 
Ibn Sinoning inson ehtiyojlari to’g’risidagi, mehnat va uning
moddiy ishlab chiqarishdagi roli to’g’risidagi fikrlari diqqatga sazovor. 
Uning fikricha: «Hayvon tabiat ne’matlariga qanoat qiladi, insonga esa 
tabiat ne’matlari kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga 
ehtiyoj sezadi. Hayvonlar tabiat ne’matlarini o’zlashtiradi, inson esa o’z 
mehnati bilan o’ziga ovqat, kiyim-kechak, uy-joy yaratadi. Shu 
maqsadda inson dehqonchilik bilan shug’ullanishi kerak. Hayvonlar 
garchi poda bo’lib yashasalar ham, yolg’iz yashay oladi, odamlar esa 
yakka holda o’zlari uchun barcha yashash vositalarini topa olmaydilar. 
Shuning uchun odamlar muloqot va o’zaro yordamga muhtoj 
bo’ladilar». 
Ibn Sino feodal jamiyatning asosiy muammolarini tadqiqot qiladi. 
U jamiyatning amal qilishining asosi hunarmandchilik deb hisobladi. 
«Odamning o’z quvvatini saqlashga va oziq-ovqatga bo’lgan ehtiyoji, –
deb yozadi Ibn Sino, – hammani hunar o’rganishga undaydi.» 
Ibn Sino nafaqat oila doirasidagi, balki shahar va hatto davlat 
miqyosidagi daromad va xarajatlar balansi to’g’risida ham fikr yuritadi. 
Uning fikricha, davlat tabiiy ofat yoki urush bo’-lish ehtimolini hisobga 
25

---

olib, unga mablag’ ajratgan holda daromad va xarajatlar balansiga 
erishishi zarur. 
Ibn Sino ideal davlat to’g’risida fikr yuritib, uni quyidagicha 
tavsiflab beradi: 
1)
hamma o’z foydasini ko’zlab mehnat qilishi kerak; 
2)
bu davlatda barcha moddiy boyliklar shunday teng taqsim-
lanishi kerakki, unda juda katta boylik va ashaddiy kambag’allik 
bo’lmasin; 
3)
barcha kishilar halol mehnat bilan shug’ullanishi va halol savdo 
qilishi sababli urushadigan odamlar bo’lmaydi va urushlar tugatiladi, 
davlatlar o’rtasidagi siyosiy bahslar esa tinch yo’l bilan hal etiladi; 
4)
ideal davlatda odamlarda hamma narsa muhayyo bo’ladi,
shuning uchun ular bir-biriga qarama-qarshi bo’lmaydilar, quvnoq 
ashula va musiqani yaxshi ko’radilar, uzoq vaqt qarimaydilar. 
Ibn Sinoning ideal davlat to’g’risidagi qarashlari Platon-ning 
«Qonun»larida, Aristotelning «Afina siyosatchilari»da, Forobiyning 
«Saxovatli shahar yashovchilarining qarashlari to’g’risida traktat»ida 
aytilgan fikrlariga ko’p jihatdan o’xshab ketadi.