O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Jon A. Hobson
Angliya tartibga solinmagan bozorlar jamiyat farovonligini eng yuqori darajada ta‘minlaydi, degan asosiy ta‘limoti bilan ortodoksal nazariya qo‗rg‗oni bo‗lib kelgan bo‗lsada, lekin bu yerda unga qarshi chiquvchilar ham bor edi. Bu ta‘limotga eng katta ta‘sir ko‗rsatgan Jon A. Hobson (1858-1940) ning noortodoksal fikrlari hozirgi farovon Angliyaga ma‘naviy turtki bo‗ldi. Hobsonning akademik faoliyati birinchi kitobini nashrdan chiqarganidan so‗ng tez orada yakuniga yetdi. Bunga uning kitobidagi ―kitobimni o‗qigan iqtisodiyot professori uni yer qattiqligini o‗lchash uchun sinab ko‗radi‖ 67 degan fikrlari sabab bo‗ldi. Mustaqil faoliyat uni ortodoksal nazariyaga yana va yana qarshilik qilishga undadi, u qirqqa yaqin kitoblar va katta maqolalar nashr qildi. Keyns Umumiy nazariyada Hobsonni maqtaguniga qadar uning ishlari akademik doirada yaxshi kutib olinmasdi. Shunday qilib sof nazariyada Hobsonning ta‘siri sezilarsiz bo‗ldi, u ingliz iqtisodiy siyosatini shakllantirishda muhim ta‘sir ko‗rsatdi. Hobson ham boshqa ko‗plab noortodoksal iqtisodchilar kabi ortodoksal nazariyaning kamchiliklarini ko‗ra olar va ularni ta‘riflardi, lekin amaldagi ta‘limotni ag‗darishga yetadigan yangi ta‘limot yaratishga qodir emas edi. Provard natijada Hobsonning noortodoksal nazariyasi amaldagi aralashmaslik siyosatini ma‘qullashga qarshi chiqdi, chunki bozorlar ijtimoiy farovonlikni ta‘minlash uchun yetarli edi. Hobson o‗sha davr ingliz iqtisodinng amal qilinayotgan uchta xatosini topdi. Birinchisi, doimiy haddan ortiq zaxiralash yoki iste‘mol tufayli to‗liq ish bilan ta‘minlanmaganlik. Ikkinchisi, foydaning yuqori 67 John A. Hobson, Confessions of an Economic Heretic (New York: Maxmillan, 1938), p. 30. 266 daromadli oilalar o‗rtasida ularning yuqori savdo kuchlari sababidan nohaq taqsimlash. Uchinchisi, moliyaviy foydaga yo‗nalgan boshlang‗ich qiymat tizimlari uchun bozorlar ijtimoiy narx va ijtimoiy foydani yaxshi belgilay olmasligidadir. Shunga qaramasdan ortodoksal fikrlovchilar iqtisodiyotda muvozanatni topishdi va bu muvozanatni ko‗rsatib beruvchi ta‘limotlarni yaratishdi. Hobson aralashmaslik iqtisodiyotining salbiy ta‘sirlarini taxmin qildi va mavjud sanoat jamiyatining xatolarini tuzatuvchi nazariy tuzilma yaratishga harakat qildi. Hobson agarda jamiyatning maqsadi aniq qilinganda iqtisodiy nazariya jamiyatni ―yaxshi hayot‖ga erishishga ishontirishi mumkin, deb hisoblaydi. U Jon Nevill Keynsning biz farqlashimiz mumkin bo‗lgan nima mavjud va u nima bo‗lishi mumkin, degan nuqtayi nazariga va ortodoksal nazariyaning nima mavudligini tahlil qilishdagi cheklangan harakatlariga e‘tibor qaratdi. Hobson uchun iqtisodiy nazariya jamiyatga ―majburiyatlarini‖ ko‗rsatib bera olganligidan rostdan ham foydali edi. Ortodoksal nazariya tomonidan amalga oshirilgan normativ-ijobiy bo‗linish ilojsiz edi, chunki undagi dalillar etikal va iqtisodiy edi. Hobsonnnig ortodoksal nazariyaga bo‗lgan qarshiligi uning hammualliflikda yaratgan kitobida boshlangan edi. Biz Adam Smit davridan buyon butun iqtisodiyot o‗qitish asosida turgan xulosaga keldik, chunonchi yillik ishlab chiqarish miqdorini Tabiiy vakillar, Kapital va Mehnat agregatlari yordamida aniqlash mumkinligi yolg‗on, aksincha, ishlab chiqarilgan mahsulot agregatlar tomonidan qabul qilingan limitlardan ancha past. Bu mahsuotni haddan ortiq to‗plash va haddan ortiq ko‗p yetkazib berish natijasida ortga suriladi 68 . Bahs-munozaraga sabab bo‗lgan yana bir narsa Hobson va uning hamkasbi A.F.Mameri ortodoksal nazariyani to‗plash oxir-oqibatda xuddi investitsiya kabi foydaga olib keladi, degan fikrlarga qo‗shilishlaridir. Hobson daromadning taqsimlanishi haqida ko‗p yozgan. Marjinal unumdorlik nazariyasini rad etdi. Marjinal mahsulotlarni alohida omillar uchun hisoblashning imkoni yo‗q edi. Ishlab chiqarishning turli xil omillariga to‗lovlar amaliy jihatdan uch qismga bo‗linadi: 1) omilning o‗zini moddiy qo‗llash imkoni uchun to‗lov, 2) miqdor va unumdorlikda 68 A. F. Mummery and J. A. Hobson, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|