O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

ideal tuzum
to‗g‗risida fikr yuritdi. U 
kelajak haqida o‗ylab, baxtga erishishning zarur va birlamchi shartini 
 
Abu Nasr Forobiy
(870–950)
 

---

46 
tashkil etuvchi o‗zaro yordam va do‗stlik tufayli bo‗ladigan shaharni 
ideal shahar, deb hisoblagan; yer yuzida barcha xalqlarning o‗zaro 
yordami asosida bir butun yagona jamiyat qurish mumkinligi to‗g‗risida, 
mahsulotlarni adolatli taqsimlash haqida fikrlar bildirgan. Ammo 
Forobiy mazkur o‗zaro yordamning iqtisodiy asosi – mehnat 
mahsulotlarini ayirboshlashning zarurligini ko‗rsatib bera olmadi. Shu 
narsani qayd qilib o‗tish kerakki, Forobiy iqtisodiy masalalarni ikkinchi 
o‗ringa surib qo‗ydi. Bu ayniqsa, uning davlat to‗g‗risidagi talqinida 
ko‗rinadi, unda adolat o‗rnatish, ommani ma‘rifatli qilish uning asosiy 
funksiyalaridan, deb e‘tirof etiladi. 
 
Forobiyning mulkchilik to„g„risidagi qarashlari
.
Abu Nasr 
Forobiy mulkchilik haqida fikr yuritib, mulkka egalik qilish, undan 
maqsadga muvofiq foydalanish, o‗ziga to‗q yashash to‗g‗risidagi ilg‗or 
fikrlarni ilgari suradi. U odamlarga, avlodlarga zarar keltirmaydigan 
mol-mulk orttirish foydali ish ekanligi, boshqalar uchun zarar 
keltiradigan boylik to‗plash, mol-mulk orttirish esa yomon odat 
ekanligini aytib o‗tadi. 
Forobiy kishilarni mulkiy qonunlar asosida tarbiyalash masalasiga 
alohida e‘tibor beradi. Uningcha, ma‘rifatli, qonun asosida ish 
yuritadigan, huquqiy madaniyatli kishilar jamiyat taraqqiyotida muhim 
rol o‗ynaydilar va aksincha, 
“...shahar aholisi ma‟rifatsiz, tajribasiz 
odamlar va bolalardan iborat bo„lsa, u holda ular qonun o„rnatgan 
tartib va boshqaruv usulini qabul qilmaydilar”. 
Ko‗rinib turibdiki, 
qonun-qoidalar asosida ish yuritishga alohida e‘tibor qaratilgan. 
Huquqiy tarbiya, madaniyat mulkni to‗g‗ri tasarruf etish, undan unumli 
foydalanish 
va 
mulkni 
ko‗paytirishga 
undaydi. 
Forobiyning 
ta‘kidlashicha, 
“Mulk orttirishda unchalik xavf yo„q... Mulkni ehtiyot 
qilib saqlab, o„z ehtiyoji uchun ishlatsa, bu yomon hisoblanmaydi”. 
 
Forobiyning mulkchilik to‗g‗risidagi iqtisodiy fikrlarining to‗g‗ri 
ekanligini hayotning o‗zi ko‗rsatib berdi. Buni mamlakatimizda 
mulkdorlar sinfining shakllanib, ularning soni ko‗payib, iqtisodiyotni 
rivojlantirishda roli ortib borayotgan hozirgi davrda Forobiyning mulk 
va unga egalik qilish haqidagi g‗oyalari yana ham faollashib borayotgani 
misolida ko‗rish mumkin.