O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

5- bob. TAKRORLANUVCHI HISOBLASH JARAYONLAR 
 
5.1. Takrorlanuvchi (siklik) hisoblash jarayonlari.
5.2. Vektor elementlari qiymatini yig‘indisini topish masalasining blok-
chizmasi.
5.3. Aniq berilgan son asosida oddiy sikllarni tashkil etish blok-chizmalari.
5.4. Takrorlanishlar soni aniq bo‘lmagan sikllar.
5.5. Matritsalar (ikki o‘lchamli massivlar) tushunchasi. 
5.6. Matritsaning elementlar yig‘ndisini topish algoritmini tuzish. 
5.7. Kvadrat matritsa elementlarini qayta ishlashning variantlari. 
5.1. Takrorlanuvchi (siklik) hisoblash jarayonlari 
Hisoblash bosqichlarini ko‗p marta qaytarishi mumkin bo‗lgan hisoblash 
jarayonlari takrorlanuvchi deyiladi. Sikllar shaxsiy kompyuterda masalalarni 
algoritmlashtirish va dasturlashtirishning asosini tashkil qiladi.
Hisoblash jarayonlarini ko‗p marta qaytariladigan qismi 
siklning tanasi
deyiladi. 
Takrorlanuvchi algoritmlar
quyidagilarga ajraladi: 
1)
sikl tanasining algoritmining turi bo‗yicha; 
2)
takrorlanuvchi jarayonni boshqarish xususiyatiga ko‗ra. 
Silkning tanasi algoritmi chiziqli, tarmoqlangan va takrorlanuvchi bo‗lishi 
mumkin. Algoritmning turiga ko‗ra siklning tanasidagi takrorlanuvchi algoritmlar 
oddiy va murakkab bo‗lishi mumkin. 
Agar siklning tanasi chiziqli yoki tarmoqlangan hisoblash jarayonlaridan iborat 
bo‗lsa unda u
oddiy
takrorlanuvchi algoritm deyiladi.
Agar siklning tanasi takrorlanuvchi hisoblash jarayonlaridan iborat bo‗lsa unda u 
murakkab
takrorlanuvchi algoritm deyiladi.
Takrorlanuvchi algoritmning tasniflanish chizmasi 5.1- rasmda keltirilgan. 

---

50 
5.1-rasm. Takrorlanuvchi algoritmning tasniflanishi
19
Boshqaruvchi qismning xususiyatiga ko‗ra siklning qaytarilishlar soni aniq 
bo‗lgan bo‗lishi va aniq bo‗lmagan bo‗lishi ham mumkin. Aniq bo‗lgandan siklning 
necha marta qaytarilishi ko‗rsatiladi, masalan 20, 50, 100. Aniq bo‗lmaganda ma`lum 
bir natural son orqali ifodalanadi, masalan N, M, K. 
Takrorlanuvchi algoritmning asosiy qismlaridan bo‗lib quyidagilar hisoblanadi: 
siklning 
tanasi (ST), boshqaruvchi qism (BQ), yangi qiymatlarni shakllantirish 
(YAQSH) va yangi qiymatlarni kiritish (YAQK). Ushbu qismlarning bajarilishi 
ketma-ketligi turlicha bo‗lishi ham mumkin. Ularning ayrimlarini ko‗rib chiqamiz. 
Takrorlanuvchi jarayonlarni tashkil qilishning turli usullari mavjuddir. Quyidagi 
5.2- rasmda ularning ayrimlaridan misollar keltirilgan. 
19
R.Dadabayeva, Sh.Nasridinova, N.Shoaxmedova, L.Ibragimova, Sh.Ermatov. Axborot-kommunikatsion 
texnologiyalar va tizimlar.-T.: ―Sano-standart‖ nashriyoti. O`quv qo`llanma. 2017. B. 262 
Takrorlanuvchi algortim 
O‘zgaruvchining
birlamchi qiymatini berish 
Sikl tanasi 
Boshqarish 
Oddiy sikl 
Murakkab sikl 
Qo‘yilgan 
shartni bajarish 
Aniq berilgan 
son asosida 
takrorlashlar
Chiziqli 
hisoblash 
jarayoni 
Tarmoqlangan 
hisoblash 
jarayoni 
Takrorlanuvchi 
hisoblash 
jarayoni 

---

51 
Yo‗q
Yo‗q 
Ha
Ha 
a) b)
Ha
Ha 
Yo‗q
Yo‗q 
v) g)