O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

2. Qimmatli qog„ozlar tasnifi va tavsifi 
Qimmatli qog‘ozlarning mazmuni, maqsadi va funksiyalari 
Qimmatli qog‗ozlar moliyaviy instrumentlarning boshqa turlaridan farqli eng 
katta va alohida bozoriga ega bo‗lgan guruhini tashkil etganligi munosabati bilan 
ularning mazmun-mohiyatini maxsus ravishda ko‗rib chiqish maqsadga muvofiq. 
Ta‘kidlash joizki, qimmatli qog‗ozlar moliyaviy instrumentlarning bir turi bo‗lganligi 
uchun umuman olganda mazmunan sinonimdir, lekin ular moliyaviy instrument-
larning boshqa turlaridan ma‘lum jihatlari bilan farq qiladi.

---

30 
Qimmatli qog‗oz – bu, umuman olganda, monetizatsiyalashgan (pul bilan 
ta‘minlangan) real bazisga ekvivalent (―egiz-analog‖) qiymatga (bahoga) va 
hossalarga ega bo‗lgan, maxsus iqtisodiy-huquqiy mexanizm bilan ta‘minlangan, 
o‗ziga hos bozordagi moliyaviy munosabatlarni belgilovchi, shakllantiruvchi va 
rivojlantiruvchi, 
moliyaviy 
resurslarni 
samarali 
taqsimlanishi 
va 
qayta 
taqsimlanishini ta‘minlovchi, muayyan hollarda ma‘lum shakllarda daromad 
keltiruvchi vosita sifatida har hil turlarda, shakl va mazmunlarda namoyon bo‗ladigan 
ham investitsion kapital (aktiv, maxsus fond jamg‗armasi boyligi, qimmatli qog‗ozlar 
portfeli), ham to‗lov vositasi, ham alohida fond bozori tovaridir.
Qimmatli qog‗oz bir vaqtning o‗ziga iqtisodiy kategoriya va yuridik 
konstruksiya sifatida mazmunga ega.
Ta‘kidlash joizki, O‗zbekiston Respublikasining ―Qimmatli qog‗ozlar bozori 
to‗g‗risidagi‖ Qonuni loyihasi (2007-yildagi) bilan belgilangan qimmatli qog‗ozning 
ta‘rifini mazmunan yuqorida keltirilgan talqinda tushunish maqsadga muvofiq. Ushbu 
Qonun loyihasiga muvofiq ―Qimmatli qog‗ozlar - ularni chiqargan shaxs bilan 
ularning egasi o‗rtasidagi mulkiy huquqlarni yoki zayom munosabatlarini 
tasdiqlovchi dividend yoki foizlar ko‗rinishida daromad to‗lashni hamda ushbu 
hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa shaxslarga berish imkoniyatini 
nazarda tutuvchi hujjatlardir‖. Ko‗rinib turibdiki, bu ta‘rifda ekvivalentlilik hossasi 
inobatga olinmagan.
Shuning uchun qimmatli qog‗oz ―fond instrumenti‖ sifatida ―fond boyligi‖ deb 
ifodalanadi, uning yordamida real boyliklarga (bazisga) ega bo‗lish imkoniyati paydo 
bo‗ladi. Bu esa fond bozori konyunkturasiga bog‗liq holda boyliklarni bir subyektdan 
boshqasiga o‗tishishi (harakatini) ta‘minlaydi, natijada qimmatli qog‗ozlar bozori 
orqali moliyaviy resurs-larni iqtisodiyotda samarali taqsimlanishi va qayta 
taqsimlanishining qonuniyatli jarayonini vujudga keladi.