O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

2-jadval  
Portfelnidiversifikatsiyalash natijalari
21
 
Tabiatsharoitlari 
Firma 
1 
aksiyalari 
bo‗yicha 
daromad 
normasi, %, E
0
Firma 
2 
aksiyalari 
bo‗yicha 
daromad 
normasi, %, E
3
Portfel bo‗yicha 
daromad 
normasi 
E
P
=0,5E
0
+0,5E
3
Yomg‗irli
Normal 
Quyoshli 
0 
10 
20 
20 
10 
0 
10 
10 
10 
21
Максимо В.Энг, Фрэнсис А.Лис, Лоуренс Дж.Мауер. Мировые финансы.-М.: ИКК «ДеКА», 1998.-736 с. 

---

134 
Ko‗rinib turibdiki (2-jadval), turli tovar chiqaruvchi firmalar aksiyalaridan 
(obligatsiyalaridan) iborat portfel barqaror ijobiy natija olishni ta‘minlaydi. 
4. Dividendlar, belgilangan foizlar, kurs tafovuti ko‗rinishida olingan 
daromad ko‗rsatkichi bo‗yicha portfelni uzluksiz tahlil qilish yo‗li bilan birinchi 
bandda (punktda) keltirilgan ishni qaytarish. 
Keltirilgan misol asosida quyidagi ko‗rsatkichlarni hisoblab topish mumkin.
1) Butun portfelning daromad normasi:
R
P 
= D
1
R
1
+ D
2
R
2
+ …+ D
n
R
n
, (1) 
bunda: R
1
, R
2
, R
n
– alohida aktivlar daromadliligi normalari; D
1
, D
2
, D
n
– 
portfeldagi aktivlarning ulushi.
2) Portfeldan qaytim normasi: 
0
0
1
MV
D
MV
MV
R
p



(2) 
bunda: R
p
– hisobot davrida portfeldan qaytim normasi; MV
1
– baholashning ohirgi 
davrida portfelning bozor bahosi; MV
0
– baholashning boshlang‗ich davrida 
portfelning bozor bahosi; D – investorga baholash davrida to‗langan daromad 
to‗lovlari.
Ushbu formula soddalashgan bo‗lib, unda quyidagi kamchiliklarni hisobga 
olish lozim:
- portfelni moliyalashtirish bahosi (narxi) yo‗q; 
- daromad to‗lovlari momenti va ularni moliyalashtirish bahosiga ta‘siri 
hisobga olinmagan;
- hisob davri vaqtida moliyaviy ishtirok summasini oshirish (yoki pasaytirish) 
imkoniyati yo‗q.
3) Qaytimning o„rtacha arifmetik normasi R
a
 : 

---

135 
N
R
R
R
R
PN
P
P
A




...
2
1
(3) 
bunda: R
pk
– k (k=1,…,N) kichik vaqtdagi portfel hisobiga erishilgan qaytim normasi; 
N – baholash davridagi kichik (oraliq) vaqtlar soni.
4) Portfeldan keluvchi tushumlar miqdori:
P
p
= P
r
– L
u
+ P
u
– C
c
(4) 
bunda: P
p
– portfeldan olingan foyda; P
r
– amalga oshirilgan (realizatsiya qilingan) 
foyda; L
u
– amalga oshmagan yo‗qotish; P
u
– amalga oshmagan foyda; C
c
– 
pozitsiyani moliyalashtirish bahosi. 
Investitsion portfel harajatlarini aniqlash, baholash va kamaytirish quyidagi 
ishlarni o‗z ichiga oladi:
1) Portfelning monitoringini o‗tkazish. 
2) Portfel parametrlarini 8.5.1-8.5.4 formulalar yordamida hisoblash. 
3) Portfel harajatlarini ko‗rsatuvchi portfel parametrlari bo‗yicha farqlarni 
aniqlash. Bunda transaktsion harajatlarni o‗zgarmas deb hisoblash mumkin.
Harajatlarni hisobga olgan holda porfel uchun aksiyalar va obligatsiyalarni 
tanlash bo‗yicha quyidagi ishlarni bajarish lozim.
Qimmatli qog‗ozlarni tanlashda bitishuvlar (operatsiyalar) tuzilmasini taklif va 
uni o‗zgarishi nisbati bilan solishtirish, bitishuvlar va takliflar tuzilmalari o‗rtasidagi 
nisbatning o‗zgarishini aniqlash lozim.
Bitishuvlar tuzilmasi va takliflar tuzilmasi qimmatli qog‗ozlarning quyidagi 
guruhlari bo‗yicha tadqiq qilinadi: aksiyalar, obligatsiyalar, sertifikatlar, derivativlar 
(ko‗pincha opsionlar).
Aksiyalar va obligatsiyalar guruhida emitentlarning tarmoq guruhlari ajratib 
olinadi: birjala, savdo uylari va savdo kompaniyalari, investitsiya kompaniyalari va 
fondlari, banklar, ishlab chiqarish kompaniyalari va h.k.
Investorlar moyilligi investitsion moyillik koeffitsienti (IMK=A/V) yordamida 
baholanadi. Bunda: A – oylik bitishuvlar tuzilma-sida qimmatli qog‗ozlarning 

---

136 
mazkur guruhi ulushi; V –sotuvga bo‗lgan takliflarning oylik tuzilmasidagi qimmatli 
qog‗ozlarning mazkur guruhi ulushi. 
Investorning u yoki bu qimmatli qog‗ozni tanlashga moyilligini aniqlashda va 
qog‗ozlar monitoringini o‗tkazishda 8.5.1-8.5.4 formulalardan foydalanish mumkin. 
Portfel amaliyotida beta koeffitsientini ham qo‗llash mumkin (tegishli adabiyotlarda 
keng yoritilgan).