O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

diversifikatsiyalashgan, yagona). 
Mahsulotning sifati uni iste’molchi qanday qabul qilishiga qarab aniqlanadi. 
Agarda iste’molchi qandaydir bir firma savdo belgisiga xohish-istak bildirmay, 
barcha tovarlarni absolyut o‘rinni bosuvchi tovarlar deb, qabul qilsa, bu tovarlar bir 
turdagi tovarlar bo‘ladi. Agarda tovar firma savdo belgisiga, o‘ziga xos dizayni, 
qadoqlash usuli, reklamasi va tayyorlanish sifatiga ega bo‘lsa, bu tovar 
diversifikatsiyalashgan tovar bo‘ladi. Agarda tovarning hech qanday o‘rnini 
bosuvchisi bo‘lmasa, u iste’molchilar ko‘z o‘ngida yagona, unikal tovar bo‘lib 
gavdalanadi va bu tovar shu nomni oladi.
3. Firmalarning bozordagi narxlarga ta’sir eta olish darajasi. Bu 
ko‘rsatkich firmaning bozordagi narxlarga nisbatan o‘rtacha xarajatlarini oshib 
ketishi bilan aniqlanadi.
Firmaning olgan natijasi qanchalik yuqori bo‘lsa, u shunchalik yuqori 
darajada bozordagi narxlarga ta’sir eta oladi, natijada qo‘shimcha daromad olishi 
mumkin.

---

4. Yangi firmalar uchun bozorga kirib borish imkoniyati va biznesdan 
chiqib ketish xarajatlari. Bularni ikki guruhga ajratilgan tarmoqdagi to‘siqlar 
orqali aniqlash mumkin.
1) Sun’iy to‘siqlar (institusional). Faoliyat turi bo‘yicha cheklangan firmalar 
uchun patent va lisenziyalar berish.
2) Tabiiy to‘siqlar. Ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun kerak bo‘ladigan 
investision 
xarajatlar, 
bozordagi 
mahsulotlarning 
yuqori 
darajada 
diversifikatsiyalashganligi, iste’molchilarning mavjud firma savdo belgisiga 
bo‘lgan ishonchi, mahsulotlarni taqsimlash kanallariga bo‘lgan yo‘llar.
Masalan, O‘zbekistondagi aloqa kompaniyalari. Yirik to‘rtta aloqa 
kompaniyasi deyarli yuz foiz aloqani ta’minlab beradi. Ularga raqobtchi bo‘lish 
uchun juda katta to‘siqlar mavjud.