O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

YaIM daromadlar bo‘yicha ham xarajatlar bo‘yicha ham hisoblanishi 
mumkin. 
Xarajatlar bo’ycha YaIMni hisoblashda butun bozor iqtisodiyoti 
sub’ektlarining umumiy xarajatlari e’tiborga olinadi. Mikroiqtisodiyotdan 
ma’lumki mamlakat iqtisodiyotida 3 ta asosiy sub’ekt: uy xo’jaligi, korxona va 
davlat ishtirok etadi. Aynan ular umumiy xarajatlarni amalga oshiradi. Mazkur 
xarajatlar tarkibi quyidagicha:
C (consumption) - shaxsiy iste’mol, uy xo’jaliklarining iste’moli va 
xarajatlari; 
Ig (gross investment) - yalpi investitsiyalar, firmalar iste’moli, investitsion 
xarajatlar; 
Ta’kidlash joizki YaIM tarkibiga yalpi investitsiya, ya’ni ichki investitsiya 
va amortizatsiya kiradi IgqInQd 
Bu yerda, In (net investment) - sof investitsiya, d (deprication) - 
amortizatsiya 
G (government) - davlat xarajatlari; 
Ochiq iqtisodiyot sharoitida umumiy xarajatlar tarkibiga yana bir 
ko’rsatkich: NX(net export) - sof eksport ham qo‘shiladi. Sof eksport eksportdan 
import ayirish orqali aniqlanadi: X (export) – M (import) 
Agar rezidentlarning chet-el tovarlariga bo’lgan xarajatlari, norezidentlar 
amalga oshirgan milliy tovar va xizmatlarga bo’lgan xarajatdan kam bo’lsa,u holda 
sof eksport ijobiylashadi. 
Rezidentlarning chet-el tovarlariga bo’lgan xarajatlari, norezidentlarning 
milliy Tovar va xizmatlariga bo’lgan xarajatidan yuqori bo’lsa, tabiiyki sof eksport 
salmog’i salbiy bo’ladi. 
Shu asnoda, YaIM xarajatlar bo’yicha quyidagicha aniqlanadi: 
YaIM = C+Ig+G+NX 

---

Bu tenglik YaIMning xarajatlar bo’yicha hisoblanishi, yalpi talab tengligi, 
asosiy keyns tengligi deb ham nomlanadi 
Demak, YaIMni xarajatlar bo’yicha hisoblanganda oxirgi ishlab chiqarilgan 
tovar xizmatlar narxi hisobga olinar ekan. 
Shunday qilib umumiy mahsulot qiymatidan uni ishlab chiqarishda 
foydalanilgan xomashyo va mahsulotlar, yarim tayyor fabrikatlar qiymatlari 
ayiriladi. Ishlab chiqarish jarayonida YAIM faqat oxirgi mahsulot qiymatidan 
hisoblanadi. Bizning misolimizda oxirgi mahsulot non hisoblanadi (jadvalga 
qaralsin).