O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi toshkent moliya instituti

I-bob. Menejement qonunlari va umumiy tamoyillari

1.1 Iqtisodiy qonunlarni bilishning ahamiyatiyati

Menejment jamiyat qonunlari tizimiga asoslanadi. Nazariy jixatdan tushunmay va asoslanmagan xolda birorta yirik amaliy masala xal etilishi mumkin emas. Nazariya yangilanishning muxim usulidir. Fan esa vokelik xaqida obyektiv bilimlarni urganish va tartibga solishga qaratilgandir. Bilimlarni tartibga solinishi qonunlarda ifodalanadi.

Qonun - falsafiy kategoriya bo’lib, borlik vokealarning barqaror, takrorlanuvchan aloqasi va munosabatini, xodisalar yo’z berishining aniq tartibda bo’lishiga olib keluvchi tomonlarini aks ettiradi. Qonunlarni bilish rivojlanishning obyektiv yunalishlarini aniqlash, amaliy vazifalarni xal etish imkonini beradi. Shu sababli iqtisodiyotni boshqarish qonunlarni bilash, ularni amalda ustalik bilan qo’llay olishga asoslanishi kerak.

Umumiy falsafiy qonunlar materiya, xarakat, makon, zamon, miqdor, sifat, sabab, okibat, shakl, mazmun kabi kategoriyalar vositasida ifodalanadi. Iqtisodiy nazariya qonunlari iqtisodiy kategoriyalar vositasida (mulk, ishlab chiqarish, talab, taklif, taksimt, ayirboshlash, qiymat, narx, foyda, tovar, pul, muvozanatlanish) fiodalanadi.

Iqtisodiyotni boshqarishda qonunlardan qanchalik tulik va izchil foydalanilsa, mexnat sarfi shunchalik samarali bo’ladi. Va, aksincha, boshqarish jarayonida iqtisodiy qonunlarni xisobga olmaslik jamiyat uchun kutilmagan, salbiy okibatlarga olib keladi. Shu sababli boshqaruv qonunlarini urganishda fakat amal qilishni emas, balki boshqaruv jarayonida ongli ravishda qo’llanilishni xam ko’zda tutish lozim. Boshqaruv qonunlaridan ongli ravishda foydalanishning ko’p jixatdan ularni urganish bilan bog’liq. Qonunlar qanchalik chukur urganilsa, ulardan amalda to’g’ri foydalanish imkoniyatlari ortadi.

Lekin boshqaruv qonunlarini bilish ularni aniq amaliyotda muvaffaqiyatli qo’llash uchun kafolat bulolmaydi. Qonunlarni bilishda nazariya amaliyotdan ajralib kolishi foydasizdir. Demak, qonunlardan foydalanish ularni bilish, tushunish, amalda o’z vaqtida va to’g’ri qo’llay olishga bog’liq ekan. Bu boshqaruv samaradorligini oshirishda xal qiluvchi omildir.

Iqtisodiy qonunlar tizimidan foydalanishning asosiy unsurlari va bosqichlri quyidagi sxemada aks ettirilgan:

Ko’rsatilgan sxemani taxlil etish jarayonida uchta o’zaro bog’liq va ketmaket, iqtisodiy qonunlar tizimidan foydalanilgan xolda yechiladigan masalalarni ko’rib utish zarur:

• 
  mavjud qonunlarni, ularning u yoki bu bosqichda namoyon bo’lish xususiyatlarini xisobga olgan xolda chukur va xar tomonlama bilish;
  
• 
  iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish maksadlarini belgilash va ularni xal etish yo’llarini aniqlash;
  
• 
  xo’jalik yuritishning bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlantirish va unga mos shakl va uslublarini qo’llash.