O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
 
I.Mavzu. Turizm operatorlik xizmatini tashkillashtirishning asoslari fanining 
maqsadi va vazifalari. Turoperator tushunchasi 
Reja: 
 
1.1.Fanning predmeti, ob‘ekti. Turoperatorlik tushunchasi. 
1.2.Turoperator turizm bozorining sub‘ekti sifatida. 
1.1.
 
Fanning predmeti, ob‟ekti. Turoperatorlik tushunchasi. 
 
Chakana agentlar bilan bir qatorda tovar o‗tkazish kanalida ulgurjichilar ham 
muhim rol o‗ynaydi. Bu tijoriy vositachilik korxonalari tovarlar (xizmatlar)ni sotib olish 
va ularni chakana savdo tarmoqlari orqali sotish bilan shug‗ullanadi. Turizm sohasida 
ko‗proq ulgurji sotuvchi turoperator hisoblanadi. Unga turistik xizmatlar bozorini 
shakllantirishda alohida o‗rin ajratiladi. 
Turoperatorlar faoliyati bosh yo‗nalishi ommaviy iste‘mol talablariga 
mo‗ljallangan turistik mahsulotlar ishlab chiqarishga qaratilgan. Ulgurjichilar seriyali 
xizmatlarni yig‗ib komplektlashadi. Ularni safar marshrutlarini standartlash, dasturlar va 
kompleks xizmat ko‗rsatish yo‗li bilan turistlarga yagona paketda (pekij-turlar) sotadilar. 
Bu esa ularga bozorga raqobatbardosh takliflar bilan chiqishga imkon beradi. 
Turoperatorlar tomonidan tashkil qilingan xizmat ko‗rsatish turlari uzoq yillar 
davomida sezilarli o‗zgarishlarga duch keldi. Xizmat to‗plamlari ular tomoniga 
kamayayotgan pekidj – turlar evolyutsiyasi ruy berayapti. Bir tomondan turistik 
firmalarni bu qisqartirishga o‗tkir raqobat majbur etayapti. Mijoz uchun kurashda har bir 
turoperator jalb qiladigan narxlarni belgilashga intiladi. U paketdan ayrim xizmatlarni 
chiqarib tashlaydi. Bu bilan arzon safar tasavvurini uyg‗otadi. Masalan, ko‗pchilik 
firmalar o‗zlari sotayotgan safarlarda faqat marshrut bo‗yicha joydan-joyga olib borish va 
aeroportdan (vokzaldan) mehmonxonaga va yana orqaga transferni saqlaydi. Boshqa 
xizmatlar (ovqatlanish, ekskursiya, bagajni olib borib berish va boshq.) ni turistlar safar 
chog‗iga qo‗shimcha pul to‗lash orqali olishadi. Natijada sayohatchilarning asosiy va 
qo‗shimcha xizmatlarga harajatlari 60 ga 40 nisbatga keladi. Bunday proporsiyaga turgan 
gap turizm infrstrukturasi yuksak rivojlangan sharoitda (kofe, barlar, attraksionlar, 
kazino va boshq.) gina erishiladi. 
Turoperator xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar bo‗yicha va 
turistlar ehtiyojlariga mos ravishda turlar komplektatsiyasi bilan shug‗ullanadigan turistik 
firma(tashkilot)dir. Turoperator - bu turistik paket ishlab chiqaruvchidir. U turistik 
yo‗nalishlar ishlab chiqish va turlar komplektatsiyasi bilan shug‗ullanadi, ularning amal 
qilishini ta‘minlaydi, reklamani tashkil qiladi, bu yo‗nalishlar bo‗yicha narxlarni 
hisoblaydi, turlarni to‗g‗ridan-to‗g‗ri yoki turistik agentliklar vositasida turistlarga 
sotadilar. 
Turoperator turistlarni turli turistik xizmatlardan tanlash imkonini ta‘minlab beradi 
va bir vaqtning o‗zida boshqa shahar va joylarda xizmat ko‗rsatishga buyurtma berish 
vazifasini o‗z zimmasiga olib osonlashtiradi. 
Turoperatorlar 
turizm 
industriyasida 
maxsus 
rolni 
bajaradilar. 
Ular 
turmahsulotlarni (joylarni-samolyotda, nomerlarni-mehmonxonada) sotib oladilar, 
turistik xizmatlar paketini shakllantiradilar va foyda olish maqsadida turli to‗g‗ri yoki 
bilvosita foydalanuvchilarga (turistlarga) sotadilar. Turoperator turistik xizmatlarni 
alohida ham sotishi mumkin. Bu yo foyda olish, yoki zaruriyat yuzasidan qilinadi. 

---

6 
Masalan, imtiyozli narxlarda sotib olingan samolyotdagi joylar sonini to‗ldirish uchun u 
chiptalarni ham sotishi mumkin va bunda u vositachi sifatida keladi. 
Birinchi holda, ya‘ni, turoperator paket shakllantirayotganda u turmahsulotlar 
ishlab chiqaruvchisi sifatida faoliyat yuritadi. Ikkinchi holda, ya‘ni, turoperator 
xizmatlarini alohida sotayotganda turistik xizmatlarning ulgurji dileriga aylanadi. Bu 
holat turoperator ishlab chiqaruvchidan turistik paketni shakllantirish uchun keragidan 
ortiqcha turistik xizmatlar sotib olganda bo‗lishi mumkin. Bundan tashqari, hozirda 
ommaviy (ko‗p) sotib olgani uchun mehmonxonalar va xizmatlar yetkazib beruvchilar 
orasida tegishli imtiyozlarga ega bo‗lgan maxsuslashgan ulgurji turoperatorlari mavjud. 
Turoperatorning yana bir ahamiyatli jihati shundaki, u turistlar uchun iqtisodiy qulay 
bo‗lgan turistik paketlarni shakllantirish uchun oladigan xizmatlarining narxi 
o‗zgarishidan kafolatlana olish qobiliyatiga ega. Ulgurji turoperator narxlari har doim 
mehmonxonalar narxlaridan arzon bo‗ladi. 
Ammo baribir turoperatorlar mahsulotlarning keng ko‗lamining ulgurji sotuvchisi 
sifatida emas, balki yangi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi sifatida ko‗rib chiqish lozim. 
Shunda u haqiqatga to‗g‗ri bo‗ladi, turoperatorning asosiy faoliyati turlar yoki 
turpaketlarni shakllantirishdan iboratdir. 
Turoperatorlar va turagentlar hamkorligi har ikkala tomonga manfaat keltiradi. 
Turoperatorda mavjud tarmoqlangan kontragentlik tarmog‗i unga turistik safarlarni sotish 
hajmini o‗stirishga imkon beradi, yangi bozorga chiqadi, jumladan chiqish turizmining 
provinsial bozoriga kirib boradi. Bu bilan o‗z xodimlarini ta‘minlash harajatlarini, ijara 
binolarini, ularni uskunalarini tejaydi. O‗z navbatida turagent safarlarni oxirgi 
iste‘molchisiga sotib bergani uchun vositachiligiga komission mukofat oladi. Uning 
hajmi odatda sotilgan turistik mashulot bahosiga nisbatan foiz hisobida aniqlanadi va 10 
% ni tashkil qiladi. U ko‗paytirilishi ham mumkin (masalan, kelishilgan hajmdan ko‗proq 
turistik xizmat sotilganda). Komission mukofat turagentlikning asosiy daromad manbai 
bo‗lib xizmat qiladi. 
Turoperator har doim sotish uchun turmahsulot zahirasiga ega bo‗ladi, turagent 
bo‗lsa mijoz sotib olish istagini bildirgan holdagina ma‘lum xizmatlarni talab etadi. 
Biroq amaliyotda ba‘zan turoperator va turagent orasidagi farqni ajratib 
bo‗lmaydi, chunki har ikkalasi o‗xshash vazifalarni hal qilishlari mumkin. Masalan, firma 
turoperator sifatida yo‗nalishlar ishlab chiqishi, turistlar va boshqa agentliklarga sotishi 
ham mumkin. Xuddi shu vaqtda aynan shu turistik tashkilot turagent sifatida boshqa 
firmalardan xizmatlar sotib olishi va turistlarga sotishi ham mumkin. 
Turizm industriyasining shiddat bilan rivojlanishi, turizm bozorida raqobatning 
yuzaga kelishi va kuchayishi - hammasi turoperatorlar strukturasiga ta‘sir ko‗rsatdi va 
ularning keyingi maxsuslashuvini qayta aniqlab berdi. 
Turoperatorlar quyidagilarga ajratiladi: