O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

6-chizma.Turoperator va turagentlikning turistik bozordagi o„rni 
Ammo biroq ulgurji turoperator va chakana turagentlik funksiyalarini hamma vaqt 
ham aniq chegaralab bo‗lmaydi, negaki unisi ham, bunisi ham ulgurji, ham chakana 
operatsiyalarni bajarishi mumkin. Turoperatorlar ko‗pincha o‗z turlarini chakana sotish 
uchun xususiy agentliklar tashkil qiladilar. 
Turagentlik katta talab mavjud chog‗ida o‗z navbatida uncha katta bo‗lmagan 
ulgurji operatsiyalarni zimmasiga olishi mumkin. 
 
Tayanch so‘z va iboralar
: 
tur, xalqaro tur, qabul qilish bo‗yicha turoperator, 
yo‗nalish bo‗yicha turoperator, agent bitimi, turlar narxi, turistik agentliklar ish 
texnologiyasi, turistik firma.
 
Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar: 
1. Xalqaro turlarni tashkil etishning xususiyatlari nimadan iborat. 
2. Turistik agentliklar ish texnologiyasi va funksiyalari nimalardan iborat. 
3. Turistik safarlarni tashkil etishda turistik firmalarning o‗rni va roli qanday. 
4. Turoperator va turagentlikning turistik bozordagi o‗rni qanday amalga oshadi. 

---

82 
XI.Mavzu.Turoperatorlik xizmatlarida turistlar xavfsizligini ta‟minlash 
Reja: 
11.1.Turistlar xavfsizligini va ularni himoya qilishni qonun yo‗li bilan ta‘minlash. 
11.2.Turizmda xavfsizlikning xalqaro-huquqiy jihatlari. 
11.3.Xavfsizlik sohasidagi ayrim turistik tushunchalarni standartlashtirish. 
11.4.O‗zbekiston Respublikasining turizm xavfsizligi sohasidagi qonun hujjatlari.
 
 
11.1.Turistlar xavfsizligini va ularni himoya qilishni qonun yo„li bilan 
ta‟minlash. 
O‗z-o‗zidan ayonki, turizm samarali faoliyat ko‗rsatishi va rivojlanishi uchun 
milliy va xalqaro sayohatchilar va dam oluvchilarning hamda ularga tegishli mol-
mulkning xavfsizligini, shuningdek turistik faoliyat ob‘ektlarining xavfsizligini 
ta‘minlash va ularni himoya qilish zarur. Xo‗sh, bunga qanday erishish mumkin? Jahon 
turistik tashkiloti ekspertlari buning quyidagi yo‗llarini taklif etadilar: 

sayohatchilar va dam oluvchilarning xavfsizligini ta‘minlash qoidalarini ishlab 
chiqish va amalga joriy etish; 

jamoatchilikka axborot berish;

shu jumladan favqulodda vaziyatlarda turistlarning xavfsizligi bilan bog‗liq 
muammolarni hal qilishning institutsiyaviy negizini vujudga keltirish; 

ikki tomonlama, mintaqaviy, submintaqaviy, mintaqalararo miqyosda va jahon 
miqyosida xalqaro hamkorlik. 
Ayni vaqtda, turistlarning xavfsizligini ta‘minlash, shuningdek turistik ahamiyatga 
molik joylarda xizmat ko‗rsatish sifatining yuqori darajada bo‗lishiga erishishni boshqa 
ijtimoiy yoki milliy manfaatlardan, xususan, qabul qiluvchi mamlakat hamda butun atrof 
muhit manfaatlaridan ajratish mumkin emas. O‗z-o‗zidan ayonki, turizm hamda 
turistlarni himoya qilish sohasida xavfsizlik qoidalarini ishlab chiqish va amalga joriy 
etishda tashrif buyuruvchilar bilan qabul qiluvchilar manfaatlarining mushtarakligini 
ta‘minlash zarur. Gap shundaki, turizm mamlakatga fohishabozlik, qulfurushlik, 
kontrabanda, madaniy konfrontatsiya singari salbiy hodisalarni ham olib kirishi mumkin. 
qolaversa, o‗zi tashrif buyurgan mamlakatda jinoiy unsurlarga to‗qnash kelgan, tibbiy 
yordam olish, davlat organlarining himoyasiga umid qilish imkoniyatiga ega bo‗lmagan 
turist og‗ir ahvolda qolishi mumkin.
Ekspertlar qayd etishicha, turistlarning xavfsizligini ta‘minlash va turizm sohasida 
himoya turistik ahamiyatga molik mamlakatda yoki joyda ko‗plab qoida va qarorlar bilan 
bog‗liq bo‗lib, ular nafaqat turistik faoliyat ma‘muriyati tomonidan, balki turli iqtisodiy 
va ijtimoiy tarmoqlarda, xususan: 

sog‗liqni saqlash; 

jamoat tartibi (politsiya, bojxona, chegara xizmati); 

moliya (soliq xizmati, banklar); 

savdo va maishiy xizmat; 

transport; 

energetika, kommunikatsiyalar; 

atrof muhitni muhofaza qilish; 

aholini ish bilan ta‘minlash va hududni rivojlantirish sohalarida faoliyat 
ko‗rsatuvchi boshqa bir qancha ma‘muriy organlar tomonidan ham bajarilishi 
lozim.

---

83 
Mazkur jarayonda xususiy sektorning ishtirok etishi ham muhim ahamiyatga ega. 
Zotan, dunyo bo‗yicha tashkil etiladigan barcha safarlar va tashriflarning kamida 7

10 
qismi xususiy sektorga to‗g‗ri keladi. Tabiiyki, alohida ehtiyot choralari bu miqyosda 
ham ko‗rilishi lozim. Turistik firmalar o‗zlari tashkil etuvchi turlarda sayohatchilarning 
xavfsizligini ta‘minlash talablarini bajarishdan bo‗yin tovlamasliklari kerak. O‗zbekiston 
Respublikasining «Turizm to‗g‗risida»gi qonuni 10-moddasiga binoan, «turistik 
xizmatlar majburiy sertifikatlashtirilishi lozim. Turistik faoliyat sub‘ektining turistik 
xizmatlarni majburiy sertifikatlashtirishdan bosh tortishi, turistik xizmatlarni 
sertifikatlashtirishning natijasi salbiy bo‗lishi, shuningdek sertifikatning amal qilishini 
bekor qilish turistik faoliyatni amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaning amal 
qilishini to‗xtatib qo‗yishga yoki litsenziyadan mahrum qilishga sabab bo‗ladi». Ya‘ni 
har qanday turning barcha xavfsizlik parametrlari tekshirib ko‗rilishi kerak, aks holda u 
turistik bozorda amalga oshirilish mumkin emas. Ba‘zi bir ma‘lumotlarga qaraganda, 
turistlar to‗qnash keladigan har xil muammolar ko‗pincha ular sayohatning muayyan 
shart-sharoitlari, xususan, mamlakat, yashash, ovqatlanish xususiyatlari, chet elliklarga 
mahalliy aholining munosabati haqida oldindan ogohlantirilmaganligi bilan bog‗liq. 
Vaholanki, turist sayohatga taalluqli to‗liq va ishonchli axborot olish, shaxsiy xavfsizlik, 
o‗z huquqlarining himoya qilinishi, shuningdek o‗z mol-mulkining asralishi huquqiga 
ega (14-modda). Boz ustiga, qonunning 17-moddasiga muvofiq, turistik firma 
«turistlarga turni tashkil qilish, ularning huquqlari va majburiyatlari to‗g‗risida to‗liq 
axborot berishi shart».
Shunga qaramay, mavjud qonunlar va qarorlarga amal qilmaslik, shuningdek 
ularning nomukammalligi turistik faoliyat sohasida jiddiy muammolarni yuzaga 
keltirmoqdaki, ularni hal qilish uchun turizm masalalari bilan shug‗ullanuvchi shaxslar 
turizmda xavfsizlik masalasiga global miqyosda va surunkali asosda katta mas‘uliyat 
bilan, faol yondashishlari talab etiladi. Ayrim tadqiqotlarga qaraganda, turistlarning 
xavfsizligi bilan bog‗liq muammolar har 10 holatdan 4 tasida xavfsizlik uchun mas‘ul 
organlar o‗z vazifalarini bajarmasligi oqibatida kelib chiqadi. Yuqorida zikr etilgan 
qonunning 15-moddasiga binoan, turist bojxona va chegara nazorati qoidalariga, borilgan 
mamlakatning qonun hujjatlari talablariga rioya etishi shart. Agar u mazkur qoidalarni 
buzgudek bo‗lsa, o‗z shaxsiy xavfsizligini xavf ostida qoldiradi. Boshqa tomondan, 
qonunning 18-moddasiga muvofiq, «O‗zbekiston Respublikasi hududida turistlarning 
xavfsizligi davlat tomonidan kafolatlanadi. Turizm sohasidagi vakolatli davlat organi 
manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda turistlarning himoya qilinishini hamda 
xavfsizligini ta‘minlash dasturini ishlab chiqadi va uning bajarilishini tashkil etadi. 
Mahalliy davlat hokimiyati organlari turizm sohasida barcha turistik yo‗nalishlar 
bo‗yicha turistlarning himoya qilinishini va xavfsizligini ta‘minlash mintaqaviy 
dasturlarini ishlab chiqadilar va ularning bajarilishini tashkil etadilar». Bu mazkur 
muammoga davlat alohida ahamiyat berishini ko‗rsatadi.
Turistlarni terroristik aktlardan va umuman jinoiy qilmishlardan himoya qilishga, 
shuningdek turistlarning iste‘molchi sifatidagi huquqlarini himoya qilish, ularning 
sog‗lig‗ini saqlash va atrof muhitni muhofaza qilishga alohida e‘tibor berish lozim. 
O‗z-o‗zidan ayonki, turistlarning hamda turistik ob‘ektlarning xavfsizligini 
ta‘minlash va ularni himoya qilish sohasidagi qonun hujjatlari hamisha jinoyatchilik va 
zo‗rlik ishlatishni bartaraf etishga, shuningdek atrof muhitni muhofaza qilish va 
saqlashga (ayniqsa, turistik faoliyat hududida) yo‗naltirilgan boshqa barcha qonun 
hujjatlariga bog‗lab ishlab chiqilishi va qo‗llanilishi lozim. Masalan, O‗zbekistonda 
turizm bilan bog‗liq faoliyat nafaqat turizm to‗g‗risidagi qonun bilan, balki alohida 

---

84 
qo‗riqlanadigan tabiiy hududlar, o‗rmon, korxonalar, tashqi iqtisodiy faoliyat, reklama, 
ommaviy axborot vositalari, iste‘molchilarning huquqlarini himoya qilish to‗g‗risidagi 
qonunlar, muayyan xizmatlarga belgilangan davlat standartlari, shuningdek Jinoyat, 
Soliq, Bojxona kodekslari bilan ham tartibga solinadi. Ayrim baholashlarga qaraganda, 
O‗zbekistonda turizm faoliyati sohasida ellikka yaqin yuridik hujjatlar, shu jumladan 
qonunlar va hukumat qarorlari amal qiladi.
Bundan tashqari, Jahon turistik tashkiloti o‗z hujjatlarida boshqa mamlakatlarga 
turistlarning xavfsizligini ta‘minlash va ularni himoya qilish sohasidagi milliy 
siyosatning tarkibiy qismi sifatida, ayniqsa, turistik faoliyat hududida, masalan, 
epidemiyalar, terroristik aktlarni amalga oshirish xavfi, shuningdek sayohatchilar va 
ularning mol-mulkiga qarshi jiddiy va ko‗p sonli jinoyatlarning oldini olishga qaratilgan 
tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirish masalalari bilan shug‗ullanuvchi maxsus organ 
tuzishni tavsiya etadi. Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Turizmni rivojlantirish idoralararo 
kengashi O‗zbekistondagi mana shunday tashkilot hisoblanadi. Mazkur Kengash 
tarkibiga «O‗zbekturizm» Milliy kompaniyasi (milliy turistik ma‘muriyat huquqida), 
Ichki ishlar vazirligi, Tashqi ishlar vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat Bojxona qo‗mitasi, 
Davlat Soliq qo‗mitasi, Sog‗liqni saqlash vazirligi va boshqa idoralarning vakillari kiradi.
Bundan tashqari, turistlar to‗qnash kelishi mumkin bo‗lgan asosiy xavf-xatarlar 
(kasallik, o‗g‗rilik, repatriatsiya)dan ularni sug‗urtalashni ta‘minlash, xususan, bu 
sohadagi kelishuvlarni, ayniqsa, sug‗urta kompaniyalari, barcha turistik korxonalar va 
boshqa manfaatdor tomonlar (aholi, hokimiyat organlari) o‗rtasidagi kelishuvlarni 
rag‗batlantirish uchun zarur barcha chora-tadbirlarni ko‗rish lozim.