O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

13.2. Turistik mahsulotni taqsimlash samaradorligi. 
 
Agar istalgan biznesni boshqarish uchun bosh funksiyalar muhim bo‗lib hisoblansa, 
ularga oliy menejment tomonidan ajratilgan e‘tibor va vaqt miqdoriga mos ravishda 
tavsiflansa, unda ishonch bilan aytish mumkinki, taqsimot bu ruyxatni boshidagi
o‗rinni egallagan bo‗lar edi. 
Agar o‗sha funksiyalar foizlarda ifodalangan ularga ketgan harajatlar nuqtai 
nazaridan guruhlansa, unda taqsimot ham qayerdadir ruyxatni boshida joylashgan bo‗lar 
edi. 
Turistik xizmatlar ko‗rinmas tovarni o‗ziga xos turi hisoblanib, uni joriy qilganda 
munosabatlar turli-tuman va o‗ziga xosdir. Turfirmalar tomonidan sotiladigan xizmatlar 
qator farq qiluvchi o‗ziga xos xususiyatlarga ega: 

---

110 

sezilmaslik: sotilishi kerak bo‗lgan mahsulotni ko‗rib bo‗lmaydi, iste‘molchi uni 
harid qilishdan oldin tatib ko‗ra olmaydi va ushlab ko‗ra olmaydi; 

xizmatlarni jamg‗arib qo‗yish mumkin emas. 

ishlab chiqarish va iste‘mol jarayonlari bir vaqtning o‗zida amalga oshiriladi

iste‘molchi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadi. 
Bo‗lardan shunday xulosa qilish mumkinki, ham sotish tizimi ham taqsimot 
kanallarini tanlash jismoniy tovarlarni moddiy taqsimotidan tubdan farq qiladi. 
Sotishni ikki xil usuli mavjud bevosita usul sotuvchi va haridor o‗rtasida bevosita 
aloqalarni o‗rinatishni ko‗zda tutsa, bilvosita usulda savdo vositachilik bo‗g‗inidan 
foydalanishni ko‗zda tutadi. 
Shu sababli, turlarni joriy qilishdagi aloqalarning asosiy sxemasini ko‗rib chiqamiz. 
Turoperator – Turist
. Malakali turoperator turlarni ishlab chiqish bilan 
shug‗ullanadi. Uning xizmatlar xususiyati asosiy va qo‗shimcha turxizmatlarni 
kombinatsiyalash, tanlashdan, hamda ularni dastlabki rejalashtirish va standartlashdan 
tashkil topadi. Turlarni sotish shaxsan turistlarga turoperator funksiyasi bo‗lib 
hisoblanmaydi. Dasturlar paketi, ham alohida olingan turistik korxona xizmatlari kabi 
(mehmonxona, aviakompaniya va h.k.), chakana sotish bo‗yicha faqatgina vositachilik 
xizmatlarini amalga oshiruvchi turagentlik funksiyasi hisoblanadi. 
Ammo ko‗p hollarda yirik turoperatorlar ularga tegishli bo‗lgan turagentliklarni 
shaxsiy sotish tarmog‗iga ega bo‗ladi. Masalan, Shveysariyaning ―Kuni Travel htd‖ va 
―Hotelplan‖ ikki yirik turoperatori anchagina yirik turagentlik tarmog‗iga ega.
Turoperatorning shunga o‗xshash startegiyasi 1980 yilda keng yoyildi va ―to‗g‗ri
marketing‖ strategiyasi nomini oldi. Uning mohiyati bevosita iste‘molchilar, potensail
mijozlar bilan to‗g‗ridan-to‗g‗ri aloqalarni o‗rnatishdan iborat. Bu turoperator zimmasiga 
qo‗shimcha qator funksiyalarni yuklaydi: 

sotish bo‗yicha yo‗naltirilishi kerak bo‗lgan potensail iste‘molchilarni aniqlash; 

sotish bo‗yicha tadbirlarni ishlab chiish; 

firma mijozlari bo‗yicha axborot tizimini tashkil etish; 

iste‘molchilardan tushayotgan ma‘lumotlarni qayta ishlashni va unga tezda 
moslashishni samarali tizimlarini tashkil etish. 
Mazkur startegiyadan kelib chiqib shunday savol tug‗ilishi mumkin: ―Nima 
arzonroq – shaxsiy agentlik tarmog‗iga ega bo‗lishmi yoki turagentlikni vositachilik 
xizmatlarini komissionkalaridan foydalanishmi?‖. 
Dastlab birinchi o‗rinda xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar uchun tijorat manfaati 
turadi, ya‘ni: sotish bo‗yicha tadbirlarga kam harajatlar bilan qanday qilib ko‗proq tovar 
sotish mumkin. 1990 yilni boshida tijorat manfaati birlamchi bo‗lmasdan, balki 
iste‘molchilar talabi, iste‘molchilarni aniq guruhlariga bevosita munosabat , doimiy 
mijozlarni harid qilish kabilar maydonga chiqdi. Aynan mana shu firmani kelajakda 
tijorat barqarorligini kafolati bo‗lib hisoblanadi. Shundan turagentlikning hususiy 
tarmog‗ini kengaytirish yoki turagentlar bilan fanchayzing munosabatini kengaytirish 
tomon bormoqda