O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

David Rikardo (1772—1823) 
«Siyosiy iqtisod va soliq solish asoslari» asari: 
«Tovarning qiymati yoki u ayirboshlanayotgan birorta boshqa tovarning miqdori uni 
ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnatga to’lanadigan ko’proq yoki kamroq haqqa 
emas, balki, shu mehnatning nisbiy miqdoriga bogliq bo’ladi» 

---

13 
Abstrakt mehnat deganda insonning bir xil tafovutlardan xoli 
bo’lgan mehnatini, inson ishchi kuchining fiziologik ma’nodagi sarflanishi 
deb qaraladigan, tovarlar qiymatini hosil qiladigan mehnat tushunilgan edi. 
Aniq mehnat deganda iste’mol qiymatlarini yaratadigan inson - 
ishchi kuchining maqsadga muvofiq, alohida shaklda sarflanishi 
tushunilgan. 
Mehnatning namoyon bo’lishi bu shakllarning barchasi bilan uzviy 
birligidadir. Mehnatning namoyon bo’lish shakllarini farqlash mehnatning 
og’irlik, tig’izlik, mazmundorlik darajasi va boshqa jihatlarini tadqiq 
etishda birmuncha ahamiyatga ega bo’ladi. Lekin inson quvvatini 
fiziologik ma’noda sarflanishi bilan bog’liq mehnatni uning namoyon 
bo’lish shakllaridan biri sifatidagina ta’riflash, uning mohiyatini 
qashshoqlashtirishga olib keladi.
Ishchi kuchi deganda odamlarning turli toifalari tushunilgan. Hozirgi 
kunda ushbu ta’rifdan tashqari yana bir qancha ta’riflar mavjud: 
— «Ishchi kuchi deganda yoshi 16 dan oshgan va shu vaqtda ishlab 
turgan yoxud faol ravishda ish izlayotgan, yoxud ishdan bo’shaganidan 
keyin uning xizmatlariga yana murojaat qilishlarini kutadigan xodimlar 
nazarda tutiladi» — hozirgi amerikalik mehnat iqtisodi yoti tadqiqotchilari 
ishchi kuchi tushunchasini ana shunday talqin qiladilar; 
—«Ishchi kuchi» tushunchasini tovar va xizmatlar ishlab chiqarish 
uchun mehnat taklifini ta’minlaydigan hamda ish bilan bandlar va 
ishsizlardan iborat bo’lgan aholi qismi tushuniladigan «iqtisodiy faol 
aholi» tushunchasining sinonimi sifatida ishlatilmoqda; 
— Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) e’lon qilgan materiallarda ishchi kuchi 
deganda faqat ish bilan band yollanma xodimlar, shuningdek yollanma ish izlayotgan 
odamlar tushuniladi.
Ana shu ta’riflarda ishchi kuchi deganda, mehnatga qodirlik emas, 
balki aholi toifalari, ya’ni mehnat uchun inson resurslari tushunchalari 
birlashtiriladi. Lekin tilga olingan ta’riflarning barchasida aholining turli 
toifalari ko’rsatilgan. Birinchi misolda bular — muayyan yoshdagi ish 
bilan bandlar va ishsizlar, ikkinchisida — ish bilan bandlarning barchasi 
va ishsizlarning barchasi, uchinchisida — faqat barcha xodimlardir. 

---

14