O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

 
 
 
3.1.3.jadval 
O„zini-o„zi baholash natijalari 
Munosabat pog„onasi 
X 
σ 
t 
Bolaning o„z 
“Men”iga munosabati 
Men-hozirda 
4,87 
0,41 
2,12 
Men-ilgari 
4,60 
0,73 
1,75 
Boshqalarning bola 
“Men”iga munosabati 
Ona 
4,81 
0,39 
1,75 
Ota 
4,85 
0,35 
0,71 
Bolaning o„zini u yoki bu pog„onaga joylashtirishi asoslarini aniqlash 
natijasida qiziqarli ma‟lumotlar aniqlandi. Masalan, o„zini beshinchi pog„onaga 
joylashtirgan bolalar o„z tanlovini izohlash uchun quyidagi dalillardan foydalandi: 
“Men yaxshiman”, “Men quloq solaman”, “Men chiroyliman”, “Men baxtliman” 
va hokazo. O„zini “juda ham yaxshi” deb hisoblamaydigan qolgan kam sonli 
bolalar “Chunki mening qo„limdan doim ham hamma narsa kelavermaydi”, “Men 
hali hamma narsani qila olmayman”, “Men eng chiroyli emasman”, “Ba‟zida men 
quloq solaman, ba‟zida esa – yo„q” deb aytishgan. Shuni qayd etib o„tish kerakki, 
“yaxshi” tushunchasi bolalar uchun 50%dan ortiq holatlarda “quloq soluvchan” 
tushunchasi bilan (keyingi “Sen kimsan?” eksperimentidagi kabi), “baxtli” atamasi 
esa “quvnoq” atamasi bilan bir xil ma‟noni anglatadi. 
Bolalarning o„zi uchun ahamiyatga ega bo„lgan kattalar tomonidan 
baholanishi ko„proq differensiyalangan bo„lib, har bir bola o„z ota-onalarini ularga 
nisbatan o„ziga xos munosabatda, deb hisoblashadi, onaning bahosi bola uchun o„z 
bahosidan biroz pastroq ahamiyat kasb etadi. Onaning baholashi va pog„onani 
tanlash motivatsiyasi bola tomonidan bashorat qilinganda, bolaning onaga 
munosabatini namoyish etadi: “Onam meni dunyoda hammadan ko„proq yaxshi 
ko„radi”, “Onam menga doim sen eng aqllisan deb aytadi”, – 4-5 pog„ona, 
“Ba‟zida men onamga quloq solaman, ba‟zida esa – yo„q” - 3 pog„ona. 

---

66 
Shuningdek, bolaning o„zini-o„zi anglashida o„zining va boshqalarning 
bahosidagi “Men”iga uni ruhiy rivojlanishining uch davri orqali tahlil etildi va 
bolaning “O„tmishdagi Men”, “Hozirgi (real) Men”i va “Kelajak Men”lari 
orasidagi o„zaro bog„liqlik va tafovutlar aniqlandi. Natijalarda qayd etilishicha, 
bola “Men”ining ikki davri, ya‟ni “Hozirgi” va “O„tmish Men”i o„rtasida o„zaro 
muvofiqlikni ta‟minlagan. Bola ushbu davrlarda ijtimoiy muhit ta‟sirida, shaxsi 
shakllanishida har xil o„zining yoshiga xos emotsional va xulqiy jihatlarga oid ham 
ijobiy, ham salbiy ta‟sirlarni boshdan kechirgan. Bu esa bolaning baxt va 
baxtsizlik, yaxshi va yomon, salomatlik yoki kasallikga aloqador munosabatlarini 
individual tarzda ifodalay olishidan hamda o„zini anglashiga imkon beruvchi 
taassurotlar manbaiga egaligidan dalolat beradi. Ammo bolaning “Kelajak Men”i 
bilan bog„liq tasavvurlarida aniqlik yetishmayotganligini, maktabgacha tarbiya 
muhitida bolada o„zining kelajak tasavvurlari reallikdan ancha uzoq bo„lishi qayd 
etilgan. Bunday tassavvurlar maktabgacha yoshdagi bolalarning kelajagi 
to„g„risida aniq timsollarni ifodalab berolmasligi, “Men – timsoli”ni baholay 
olmasligi oqibatidir. 
Hattoki, ota-onalar ham farzandlarining kelajagi bilan bog„liq holatlarni, ular 
to„g„risida yaqqol tasavvurni aks ettira olmasliklari kuzatildi. Korrelyatsiya 
tahlilidagi natijalar ham bolaning o„zini-o„zi baholashida “Hozirgi Men” “Ilgarigi 
Men”i bilan (r=0,680, p<0.01) mos kelganligi, bolaning o„zini-o„zi anglashida 
“Men”ning ikki ko„rinishi bog„lanishga ega ekanligidan dalolat beradi. Bolalarning 
bu natijalari boshqalarning munosabatlari (ota-ona)da ham tasdiqlandi, ya‟ni 
“Hozirgi Men” bilan ona munosabatida (r=0,636, p<0.01), ota munosabati bilan 
(r=0,613, p<0.01) hamda “O„tmish Men” bilan ona munosabatida (r=0,445, 
p<0.05), ota munosabati bilan (r=0,474, p<0.05) hosil qilingan korrelyatsiya 
bog„liqliklari bir-birini mantiqan taqozo etganligining guvohi bo„lamiz. O„z 
navbatida ona bilan otaning farzandga bildirgan munosabatlari ham o„zaro 
bog„liqlikka ega ekanligini tasdiqladi (ona munosabatida (r=0,636, p<0.01), ota 
munosabati bilan (r=0,617, p<0.01). 

---

67