О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
 
 
 
 

---

8 
2. O'z-o'zini baholash turlari 
O'zingizni baholashingiz mumkin bo'lgan bir nechta vositalar mavjud. 
Ba'zilar psixologiya, xususan klinik sohaga tegishli, boshqalari esa ta'lim va 
tashkilotlarga xosdir. 
Quyida biz mavjud bo'lgan o'z-o'zini baholashning asosiy turlari ro'yxati 
ko'rsatilgan, ham standartlashtirilgan usullar, ham erkinroq shakllangan vositalar. 
1. Darsliklar Odatda va, avvalambor, ta'lim sohasida, darsliklarda har bir 
mavzuning oxirida uning mazmuni bilan bog'liq turli xil mashqlar berilgan sahifa 
mavjud. 
Ushbu savollar, odatda, o'quvchiga bilishi kerak bo'lgan narsalarni, u hamma 
narsani o'rgangan yoki bilmaganligini aks ettirishga imkon beradi va ularni 
o'zlashtirish uchun biroz chuqurroq kirib borishi kerak bo'lgan mavzularni 
aniqlaydi. 
Savollar bir nechta usulda berilishi mumkin: ko'p tanlov, ishlab chiqiladigan 
savollar, o'yin shaklida 2. O'z-o'zini baholash varag'i 
Shuningdek, ta'lim sohasiga xos bo'lgan, o'z-o'zini baholash varaqalari 
qog'ozga biz qandaydir bir faoliyatni amalga oshirgan deb o'ylashimizga 
imkon beradi. Bizni yaxshilashimiz kerak deb hisoblagan sohalar haqida fikr 
yuritishga imkon berishdan tashqari. 
Bu bizning kuchli tomonlarimizni yaxshiroq tushunishga imkon beradi va 
ularga e'tiborimizni qaratishimizga imkon beradi. 
Shuningdek, ish joyi va ruhiy salomatlikka bag'ishlangan o'z-o'zini baholash 
varaqalari mavjud bo'lib, ular o'zlarining his-tuyg'ularini, alomatlarini yoki 
kuchliroq kuchlarini tushuntirishda respondent to'liq erkinlikka ega bo'lishi 
mumkin bo'lgan savollarni beradi. 
3. Raqamli manbalar 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) rivojlanishi tufayli ta'lim va 
jismoniy va ruhiy salomatlik bilan bog'liq bo'lgan o'z-o'zini baholashni taklif 
qiladigan ko'plab dasturlar mavjud. 
4. So'rovlar 

---

9 
Bu psixologiya qo'llagan eng klassik vositalardan biridir. So'rovnomalar 
raqamlangan yoki "Men roziman" kabi iboralar bilan Likert shkalasi shaklida 
taqdim etilishi mumkin. 
5. O'zini aks ettirish uchun chiptalar 
Ular to'liq bo'lmagan jumlalar mavjud bo'lgan varaqlardan iborat, unda 
o'quvchi ularni o'zlari bilan bog'liq narsalar bilan to'ldirishi kerak. Masalan, "men 
o'zimni odam deb bilaman ...", "men ... boshqalar bilan", "agar menga yoqmasa ...". 
Javob berishda yuqori erkinliklari tufayli ular sizning fikringiz va odam ularga 
qanday javob berishlari haqida ko'p miqdorda ma'lumot olishga imkon beradi. 
6. Shaxsiy kundaliklar 
Bu kundalik hayotda o'zini o'zi baholashning eng vakili formatlaridan biridir, 
garchi ular boshqa har qanday sohada ishlatilishi mumkin. 
Masalan, maktab sharoitida kundaliklar tuzilishi mumkin, bunda o'quvchilar 
daftarning bir varag'ini to'ldirgan kuni o'zlari o'rgangan narsalarini aks ettirishlari 
va eslashlari mumkin. 
7. Interfaol daftarlar 
Ular shaxsiy kundaliklar bilan chambarchas bog'liq, ayniqsa, ta'lim sohasida, 
garchi bular ko'proq o'quvchining sinfda olgan narsalarini egallashiga va uni aks 
ettirishga qaratilgan bo'lsa. 
Qaysi sohada ishlatilganidan qat'i nazar, o'z-o'zini baholash - bu 
kamchiliklardan ko'ra ko'proq foyda keltiradigan manba va agar biron bir muammo 
yuzaga kelgan bo'lsa, bu ushbu vositadan noto'g'ri foydalanish bilan bog'liq. 
1. Ular har qanday yoshga mos keladi 
Ko'p hollarda, o'z-o'zini baholash har qanday yosh oralig'ida qo'llanilishi 
mumkin. 
Ish joyidagi o'z-o'zini baholash kattalar darajasida olib borilishi aniq bo'lsa-
da, tadqiqotlar bilan ko'proq bog'liq bo'lganlar juda o'zgaruvchan va ularni 
allaqachon bolalar yoshida qo'llash mumkin. 

---

10 
Fikr-mulohaza kichik yoshdagi bolalar bilan bir xil darajada berilgan ekan, 
ushbu vosita ularni o'rganganlari to'g'risida xabardor qilishda yordam beradi. Har 
bir hayot bosqichida bizda turli xil qiziqishlar va maqsadlar mavjud. Yaxshi 
bajarilgan o'z-o'zini baholash har doim foydalidir. 
3. Ta'limni kuchaytirish 
Yuqorida aytib o'tilganidek, ta'lim sohasida, ushbu turdagi texnikalar 
o'quvchini o'rgangan narsalari to'g'risida ko'proq xabardor qiladi va unda 
qiyinchiliklar tug'diradigan narsa. 
Buning yordamida imtihon uchun o'qish uchun tarkibni oqilona tanlab olish 
mumkin, bu avval o'zlashtirilgan narsadan ustun bo'lib, yaxshilanishi kerak bo'lgan 
narsalarga qo'shiladi. 
O'quvchiga takomillashtiriladigan tarkibni tanlashda faol harakat qilib, o'z 
bilimlarining ishtirokchisi bo'lishiga imkon berish orqali, bu ularning o'qishga 
bo'lgan qiziqishini va g'ayratini oshirishga imkon beradi. 
4. Bizning avtonomiyamizni rag'batlantiring 
Tez-tez o'zini o'zi baholash yaxshi narsa, chunki bu bizning rivojlanishimizni 
va, shuningdek, zaif tomonlarimizni boshqarishimizga imkon beradi. Bu bizga 
ko'proq mustaqillikka ega bo'lish imkoniyatini beradi. 
5. Ular bizning motivatsiyamizni oshiradi 
Qanday ekanligimiz haqida, ayniqsa, ish joyida va ilmiy doiralarda fikr-
mulohazalar oling, bizni rag'batlantiradi, chunki bu nima uchun aniq muammolar 
bo'lganligini tushunishga yordam beradi. 
Bundan tashqari, ma'lum bir qiyinchilikning kelib chiqishini tahlil qilib, biz 
unga duch kelishimiz uchun murojaat qilishimiz mumkin. 

---

11 
1. 
Boshqalar bajargan ishni o‘quvchi tomonidan, ya’ni o‘quvchilarning o‘zaro 
baholashi. Sinfdoshining ishi to‘g’risida axborotning mavjudligi o‘zini-o‘zi 
baholash faoliyatiga ijobiy ta’sir qiladi. 
2. 
Ishni bajargan o‘quvchi o‘ziga-o‘zi baho qo‘yadi. So‘ng uning ishi 
o‘qituvchi tomonidan baholanadi, ikkala baho qiyoslanib, birinchi bahoning 
obyektivlik 
darajasi 
aniqlanadi. 
Yana boshqa usulni ham taklif etish mukin. Og’zaki javobdan so‘ng o‘qituvchi 
javob berayotgan o‘quvchidan o‘ziga qanday baho qo‘yish mumkinligini so‘raydi, 
keyin sinfga murojat qilib, o‘rtoqlari javobini ballar bo‘yicha baholashni 
shakllantirish uchun o‘quvchilarni baholash faoliyatiga jalb etish kifoya qilmaydi. 
Ya’ni, o‘quvchilarni shunday mezonlar bilan qurollantirish kerakki, o‘quvchilar 
ular bilan baholash va o‘zini-o‘zi baholashni amalga oshirsinlar. 
O‘quvchi o‘zining (o‘rtog’ining) bilimlarini baholashi uchun berilgan namuna 
etalon nisbatini (ulchashni) bilishi zarur. O‘z harakati yoki ish natijalarini etalon 
bo‘yicha taqqoslab, u o‘z faoliyatini baholashga o‘rganadi. 
O‘qituvchi bahosidan so‘ng o‘zini-o‘zi baholashga o‘tish o‘quvchini 
o‘qitishning faol sebyekti qilishda juda muhimdir. O‘qitishda o‘qituvchining 
asosiy vazifalaridan biri, bu o‘quvchilar bilish faoliyatini boshqarish hisoblanadi. 
Undan kelib chiqib, u o‘quv bilish faoliyatini rejalashtiradi, nazoratni boshqarish 
va baholashni amalga oshiradi. O‘quvchi muayyan mezonlar asosida o‘zining 
bilish faoliyatini baholashi zarur va o‘quvchi qanchalik tez-tez o‘zini baholash 
bilan shug’ullansa, u shunchalik ishonch bilan o‘qitish subyekti bo‘lib boradi. 
O‘quv motivlarini shakllantiruvchi eksperiment uch bosqichda amalga 
oshirilishi maqsadga muvofiq: 
1. bosqich. Motivatsiyani uyg‘otish. 
2. bosqich. Vujudga kelgan motivatsiyani kuchaytirish va mustahkamlash.
3. bosqich. Yakunlovchi bosqich. 

---

12 
O‘quv faoliyatidan har bir o‘quvchi ijobiy tusga ega shaxsiy tajriba bilan chiqishi 
kerak, ya’ni dars yakunidagi ijobiy ustanovka o‘quv faoliyati rivojiga imkon 
qoldirmog‘i shart. 
O‘quvchilarning o‘quv motivlarini tarkib topishiga yordam beradigan 
korreksion tadbirlar qo‘yidagi ishlarda olib borilishi lozim: 
O‘quvchining maktabgacha bo‘lgan davrdan kichik maktab yoshi davriga 
o‘tish paytida o‘quv faoliyati samarasini belgilovchi asosiy psixik hosilalarni 
nihoyashiga yetkazish; 
- kichik maktab yoshi davrida asosiy hisoblangan o‘quv faoliyatini 
muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishini ta’minlaydigan psixologik salohiyatni yuzaga 
keltirish.