O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Yosh akkumulyatsiyasi — bu aholining ma'lum bir yoshlaridagi sonining qo'shnilariga nisbatan ko'proq yig'ilib qolishidir.
Yosh akkumulyatsiyasi odamlarning psixologik ta'sir ostida sonli o'zgaruvchilarni yaxlitlab yuborishga moyilligi ostida vujudga kelib, ular aniq sonlar o'rniga yaxlitlangan, yaqin bo'lgan katta-liklarni aytishadi. Ko'pincha yosh akkumulyatsiyasi «0» yoki «5» bilan tugaydigan yoshlarda ko'proq kuzatiladi, biroq bu holat «2» yoki «8» bilan tugaydigan yoshlarda ham uchrab turadi. Yosh akkumulyatsiyasining mavjudligi, tabiiyki, faqatgina bir yillik yosh guruhlari bo'yicha tuzilgan yosh tarkibidagina uchraydi. Besh va o'n yillik guruhlashlarda yosh akkumulyatsiyasi o'z-o'zidan soqit bo'ladi.
Aholini ro'yxatdan o'tkazish va so'rovlarda yosh to'g'risidagi ma'lumotlarning Tizimli tarzda xato bo'Iishi yosh akkumulya-tsiyasiga olib keladi. Bu, ayniqsa, aholining madaniy darajasi (ayrim odamlar nafaqat o'z yoshini, balki o'zining tug'ilgan kunining aniq sanasini ham bilmasliklari mumkin) va yosh haqidagi savolga aniq javob berish xohishi bilan bog'liq (qariyalar va ayollarning tannozligi va h.k. vaziyatlar). Aholini madaniy darajasining o'sishi va uslubiy qoidaiarga amal qilish yosh borasidagi xatoliklarning, natijada yosh akkumulyatsiyasining kamayishiga olib keladi.
Yosh akkumulyatsiyasi turli usullar yordamida o'lchanadi. Masalan, Uippl (Whipple) indeksi «()» va «5» bilan tugal-lanuvchi yosh akkumulyatsiyasini yoshlar bo'yicha nisbatini o'lchaydi. Mazkur indeks (Iw) quyidagi formula bo'yicha hi-soblanadi:
12
ZP_5k /_w = f%—*ioo_:
⁵ 23
bu yerda: P_5k = P₂₅, ...P_Ui (25, 30, ....60 yoshdalardagi aholi soni); P_x — aholining 23 dan 62 yoshgacha bo'lgan bir yillik yosh intervallaridagi guruhlar soni.
Yosh tarkibini tahlil qilishda yosh kontingentlaridan ham foydalaniladi. Yosh kontingenti — bu umumiy yosh, shuningdek, ayrim dcmografik, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa alomatlar bo'yicha birlashtirilgan shaxslar guruhidir¹.
lnsonning hayot davrini guruhlarga ajratish masalasi turli davrlarda yashagan olimlarni qiziqtirib kelgan. Masalan, qadimgi yunon matematigi Pifagor yil fasllari bo'yicha inson hayotini davrlarga ajratgan (4.2-jadval).
Jadvaldan ko'rinib turganidek, olim insonning bolaligini bahor, keksaligini esa qish fasliga o'xshatgan hamda shundan kelib chiqib davrlarga ajratgan.
¹ Me/iKoB B.M. ileMorpa(j)HK: ymjo.. - M.: MHOPA-M, 2009. -C.I 4.2-jadval Pifagorning yosh tasnifi*

Yil fasli	Hayot davri	Yosh
Bahor	Bolalik	20 yoshgacha
V"07	Yoshlik	20-40 yosh
Kuz	Yetuklik	40-60 yosh
Qish	Keksalik	60-80 yosh

* Manba: Ochobh .neMorpaqbHn: yHe6noe noco6ne / IT.H. Kocob, A.B.BepeHaeeBa. - 2-e H3fl, Hon. M nepepa6. - M.: HHOPA-M, 2010. -C.66-67.
Aholishunoslik endiklopedik lug'atida inson umri quyidagi davrlarga bo'lingan (4.3-jadval).
4.3-jadval Yosh tasnifi

Kalcndar yosh	Inson havoti davri
l-7kun	Yangi tug'ilganlik
7 kun-1 yosh	Chaqaloqlik
1-3 yosh	Ilk bolalik
4-7 yosh	Birinchi bolalik
8-12 yosh (q'g'il bolalar)	Ikkinchi bolalik
8-11 yosh (qiz bolalar)
13-16 yosh (o'g'il bolalar)	O'smirlik
12-15 yosh (qiz bolalar)
17-21 yosh	O'spirinlik
16-20 yosh
22-35 yosh (erkaklar)	Yetuklikning birinchi bosqichi
21-35 yosh (ayollar)
36-60 yosh (erkaklar)	Yetuklikning ikkinchi bosqichi
36-55 yosh (ayollar)
61-74 yosh (erkaklar)	Qarilik
56-74 yosh (ayollar)
75-90 yosh	Keksalik
90 yoshdan kattalar	Uzoq umr ko'ruvchilar

* Manba: HapoflOHacejieiiHe: SmiuKJionenvmecKWi cJioBapb. -MocKBa, 1994. - C.49.
Yosh tasnifidan ko'rinib turibdiki, inson umri ilk tug'ilgan kunidan boshlab, umrining so'ngiga qadar davrlarga ajratilgan.
Qator olimlar insonlaming umrini mehnatga layoqatiga qarab ham ajratgan. Masalan, demograf B.Urlanis inson umrini mehnat yoshiga qarab quyidagi gunihlarga ajratishni taklif qilgan (4.4-jadval).
4.4-jadval B. Urlanisning yosh tasnifi*