O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
Shaxs shakllanishining turli bosqichlarida kasbiy o’zlikni anglash 
Yoshi 
Kasbiy 
shakllanish 
bosqichlari
Kasbiy 
o‟zini 
anglash 
usullari
Maktabgacha bolalik
(7 yoshgacha) 
Kasbiy rolli uyinlar
Kichik maktab yoshi
(11 yoshgacha) 
Kasbiy induktsiyalar
O‟smirlik davri 
(15 yoshgacha) 
Birlamchi 
ambivalent 
optatsiya
Kasbiy xayollar 
Romantik kasbiy maksadlar 
Erta yoshlik
Ikkilamchi 
realistik 
optatsiya
Kasbiy o`quv yo`nalishning 
vaziyatli tanlovi 
Kasbiy ta‘lim va kasbiy 
tayyorgarlik tanlovi
Yoshlik 
(23 yoshgacha) 
Kasbiy ta‘lim va kasbiy 
tayyorgarlik
Kasbiy 
faoliyatda 
o‘zlikni 
anglash
Yoshlik 
(27 yoshgacha) 
Kasbiy 
moslashuv 
Kasbiy yunalganlikning 
mustaxkamligi
Birlamchi professionalizatsiya 
Mutaxassislik doirasida kasbiy 
o‘zlikni anglash
Yetuklik davri 
(33 yoshgacha) 
Ikkilamchi 
professionalizatsiya
Kasbiy o‘zlikni anglash
Yetuklik 
(60 yoshgacha) 
Kasbiy maxorat
Kasbiy madaniyatda o‘zlikni 
anglash
Qarilik davri 
(70 yoshgacha) 
Monitoring murabiylik
Ijtimoiy foydali va oilaviy 
maishiy 
xayotda 
o‘zlikni 
anglash
 
 

---

52 
2.3. Psixologiyada «shaxs» tushunchasi va shaxs ijtimoiylashuvi muammosi 
«Shaxs» tushunchasi keng va ko‘p qirralidir. Shaxsni u yoki bu yo‘nalishda 
bir qator fanlar: falsafa, tarix, pedagogika, sotsiologiya, tibbiyot va psixologiya 
o‘rganadi. Psixologiya fani boshqa fanlardan farqli o‘laroq, shaxsning ichki 
dunyosini, boshqacha qilib aytganda, uning ruhiy jarayonlarini, hissiy- irodaviy 
holatlarini, individual psixologik xususiyatlarini tadqiq qiladi. Psixologiya fanida 
shaxs muammosini o‘rganish bo‘yicha turli nazariyalar mavjud bo‘lib, ularga 
biogenetik, sotsiogenetik, psixogenetik, kognitivistik, psixoanalitik, bixevioristik 
kabi qarashlar, yondashuvlar qiradi. 
Biogenetik nazariya 
negizida insonning biologik rivojlanishi bosh omil 
sifatida qabul qilingan bo‘lib, qolgan jarayonlarning taraqqiyoti ixtiyoriy xususiyat 
kasb etadi, ular bilan o‘zaro aloqalar tan olinadi, xolos. Mazkur nazariyaga binoan, 
taraqqiyotning bosh maqsadi – biologik determinantlarga (aniqlovchilariga) 
qaratiladi va ularning mohiyatidan sotsial- psixologik xususiyatlar kelib chiqadi. 
Taraqqiyot jarayonining o‘zi avval biologik rivojlanishning universal bosqichi 
sifatida sharhlanadi va talqin qilinadi. Biogenetik qonuniyat F. Myuller va E. 
Gekkellar tomonidan kashf qilingan bo‘lib, ular ushbu qonuniyat taraqqiyoti 
nazariyasini tashviqot qilish hamda antidarvinchilarga qarshi kurashda muayyan 
darajada tarixiy rol o‘ynagan. Biroq, inson organizmining individual va tarixiy 
taraqqiyoti munosabatlarini tushunti- rishda qo‘pol xatolarga yo‘l qo‘yilgan. 
Jumladan, biogenetik qonuniyatga ko‘ra, shaxs psixologiyasining individual 
taraqqiyoti (ontogenez) butun insoniyat tarixiy taraqqiyotining (filogenez) asosiy 
bosqichlarini qisqacha takrorlaydi, degan g‘oya yotadi.
Psixologiya tarixida biologizmning yaqqol ko‘rinishi Z.Freydning shaxs 
talqinida o‘z ifodasini topgan. Uning ta‘limotiga binoan, shaxsning barcha xatti-
harakatlari (xulqi) ongsiz biologik mayllar yoki instinktlar bilan shartlangan, 
ayniqsa, u jinsiy (seksual) maylga (libidoga) bog‘liqdir. Bunga o‘xshash 
biologizatorlik omillari inson xulqini
belgilovchi birdan-bir mezon yoki betakror turtki vazifasini bajara olmaydi.