O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

5.27 - rasm. Kuchlanishni keng impulsli rostlash sxemasi 
5.27 - rasmdan ko‘rinadiki keng – imulsli rostlash o‘rtacha kuchlanish 
quyidagiga teng bo‘ladi. 
U = U
n
= γU
n
. 
(5.30) 
Bunda γ= t
u
/ T
k
bu kattlik impulslar chuqurligi kattaligi deyiladi. 
VT kalit uzulganida yakor zanjiri sezilarli induktivlikka ega bo‘lgani sababli 
motor yakori zanjiridagi tok birdan yo‘qolmaydi. Shuning uchun VT 

---

162 
o‘chirilgandan keyin tok yakor chulg‘ami o‘zini induksiyalashi E.YU.K. ta’sirida 
VD shuntlovchi diod orqali o‘tadi. Yakor tokining VT tranzistoridan VD2 diodiga 
otishi 5.28 - rasmdagi diagrammalar bilan tasvirlanadi. Tokning pulslanish kattaligi 
f
k
ulanish chastotasiga bog‘liq, ya’ni chastota katta bo‘lsa, pulslanish amplitudasi 
kam bo‘ladi. Xozirgi paytda kengli impulsli rostlagichlar (KIR) 2÷ 10 kGs 
chastotalar bilan loyixalanadi. Amplitudaning yuqori chastotalarida tok pulslanishi 
sezilarsiz bo‘ladi va 50 Gs chastota kuchlanishli sanoat tarmog‘idan 
ta’minlanuvchi impuls – fazali boshqariluvchi tiristorli o‘zgartirgichlarni 
qo‘llagandagidan ancha kam bo‘ladi. Motor yakori zanjiriga keladigan o‘rtacha 
kuchlanish quyidagiga teng bo‘ladi:
U
d
= U
n
·γ va oqibatda bu sxemadagi elektr yuritmaning mexanik xarakteristikalari 
quyidagi ifoda bilan aniqlanadi (5.30) ga qarang 
5.28 - rasm. Kengli impulsli rostlagichlarda kuchlanish va tok diagrammasi 

---

163 
Ta’kidlaymizki, γ chuqurlik kattaligi 0 dan 0,95 gacha o‘zgaradi. U
n
kattalik 
to‘g‘irlash sxemasiga bog‘liq. Etarli baquvvat filtrli kondensatorlar bo‘lganda u 
o‘zgaruvchan tok chiziqli kuchlanishning amplituda qiymatiga yaqinlashadi. 
KIR kuchlanish rostlagichi mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok reverssiz 
yuritmasining mexanik xarakteristikalari 5.13 - rasmdagi xarakteristikalarga 
o‘xshash bo‘ladi, lekin uzuqli tok zonasi ancha kam. 
Kuchlanishni keng – impulsli rostlash sxemalarining asosiy afzalligi shuki, 
unda o‘zgartirgich chiqishida boshqarilmaydigan to‘g‘irlagich o‘rnatiladi, natijada 
uning birinchi garmonik bo‘yicha cosφ
1
koeffitsienti birga yaqin bo‘ladi, quvvat 
koeffitsienti esa 0,95 dan katta bo‘ladi. 
Kuchlanishi KIR bilan rostlanuvchi reversli yuritmani ishlatish uchun kuch 
tranzistorli kalitlarni ko‘prikli ulanish sxemasi qo‘llaniladi.(5.29 - rasmda 
ko‘rsatilgan). Bu sxemada motor yakori VT
1
÷ VT
4 
ko‘prikda diagonal bo‘yicha 
ulanadi. Tokning o‘tishi bir yo‘nalishda VT
1
÷ VT
3
tranzistor kalitlari orqali 
o‘tadi, ikkinchi yo‘nalishda esa VT
2
÷ VT
4
kalitlari orqali o‘tadi. Tokning 
uzluksizligini ta’minlash uchun VD teskari diodlardan foydalaniladi.