O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

2-savol bayoni:Bog‘lovchilarning ma’no vazifalari.

Va bog`lovchisi uyushik bo`laklar orasidagi tenglik munosabatini qo`shma gap tarkibidagi sodda gaplar orasidagi voqea-hodisalarning bir vaqtda sodir bo`lganligi (Gamxonada kashshoklik kuldi va shu onda tutday to`qildi), ish-harakatning ketma-ket bo`lganligini (Choyxonadagi govur bosildi va eshik oldida bir necha iljaygan siymo paydo bo`ldi) bildiradi. Ba'zan va urnida – u(yu) yuklamasi ishlatiladi. Kir-adirda utlar mening kuyu ko`zim. (Islom shoir). Ham, hamda bolovchilari gapning uyushik bo`laklarini va qo`shma gap qismlarini boglashda qo`llanadi. Sultonmurod ham dusti Zayniddin ham cheksiz kuvondilar.(O).

Zidlov bog`lovchilari. Ma'no jihatidan zid, karama karshi bo`lgan uyushik bo`laklarni yoki gaplarni boglaydi. M: Butun kuchimni ikki ko`zimga yigdim-da, uning bevafo, birok gamgin, shux, lekin ma'yus ko`zlariga tikildim.(G.G). Jonli tilda ammo, lekin bog`lovchilari qator qo`llanishi mumkin: Ammo lekin butun vodiyga tarkasa yomon bo`ladi. (Askad M). Zidlik ma'nosi –u(yu), -da yuklamalari orqali ham ifodalanishi mumkin. Bir nima demokchi bo`ldi-yu, tili ogziga tiqilib koldi. (O).

Ayruv bog`lovchilar. Bu bog`lovchilar gapning uyushik bo`laklari yoki qo`shma gap tarkibidagi sodda gaplarni boglashga hamda ularning navbatini va galma galligini ko`rsatishga xizmat qiladi. Ulardan: yo, yoki, goh, dan kabilar faol ishlatiladi: Yo`lchi dam u eshikda,dam bu eshikda ishlaydi.

Ergashtiruvchi bog`lovchilari. Ergashtiruv bog`lovchilari asosan ergash gapli qo`shma gaplar tarkibidagi ergash gaplarni bosh gapga boglash uchun xizmat qiladi: Ular:-ki, chunki, shuning uchun, go`yo, go`yoki, toki, agar, garchi, basharti va boshqalardir. Ergashtiruv bog`lovchilari ma'no vazifasiga ko`ra kuydagi guruhlarga bo`linadi:

1.Aniqlov bog`lovchilari: -ki, kim, ya'ni.

2.Sabab bog`lovchilari: chunki, shuning uchun.

3.Shart bog`lovchilari: agar, basharti, agarchi.

4.Chog`ishtiruv bog`lovchilari: go`yo, go`yoki.

Aniqlov bog`lovchilari qo`shma gap tarkibidagi gaplarni izohlash ta'kidlash,aniqlash yo`li bilan bog`laydi: Cho`lda bir Guliston yarataylik-ki hamma xayron qolsin.

Sabab bog`lovchilari qo`shma gap tarkibidagi gaplarni sabab yoki natija ma'nosi orqali boglaydi: Hayot go`zal, hayot maroqli, shuning uchun erka ko`ngil shod(U)

Shart bog`lovchilari qo`shma gap tarkibidagi sodda gaplarni shart, ma'nosi orqali boglaydi: Aniq, toj, garchi, yoxud, garchi zardir, xaloiq boshiga bitgan zarardir.(U)

Chog‘ishtiruv bog`lovchilari sodda gaplarni qiyoslash, o`xshatish orqali bog`laydi: oppoqqina nozik yuzi quyoshda shunday tiniq ko`rindiki, go`yo u nurdan yaratilganday.(O)

Boshqa turkumlarga ayrim so`zlar ba'zan bog`lovchi vazifasida qo`llanadi. M-n: bordi-yu, deb kabilar: Majlis bo`ladi deb, vaqtli kelgan edim.

Bog`lovchi quydagicha tahlil qilinadi:

1.So`z turkumiga ko`ra(bog`lovchi)

2.Qo`llanishiga ko`ra(yakka,takror)

3.Ma'nosiga ko`ra(teng ergashtiruvchi)

4.Til bog`lovchilarining turi(biriktiruv, zidlov, ayiruv)

5.Ergashtiruvchi bog`lovchi turi (aniqlov, sabab, shart, chog‘ishtiruv)