O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Mavzu -7: Neofreydizm ta’limoti.
Reja:
1. K.Xorni, T.Salleven, E.Fromm ta’limoti.
2. Tugma harakter va ijtimoiy motivatsiya haqida tushuncha.
3. Psixoanaliz tushunchasiga tankidiy yondashish.
4. Neobixeviorizm haqida tushuncha.


Bixeviorizm
AKSH psixologiyasida vujudga kelgan bixeviorizm (xulk ma’nosini anglatadi) pisixologiyasi okimi 19-asrning axiridan boshlab yunalish sifatida xukm surib kelmokda. Bixeviorizm vakillari emperik ( amaliy )psixologiyaga va uning interospektiv metodiga (uz-uzini kuzatish) karshi kurashdilar.Bixevioristlar psixologiya filosofiyasiga emas,tabiatshunoslik fanlariga tayanib kuzatish, eksperement utkazish,ichki(sub’yektiv) metodan voz kechib tashki ( ob’yektiv) metodga kochish goyalarini ilgari surdilar. Bixevioristlar insonlar va hayvonlar ruhiy dunyosini urganish bevosita xissiy organlar yordami bilan ks ettiriladigan narsaar va xodisalarga yunaltirilishi kerak degan pozitsiyani egalladilar.
Bixeviorizm psixologiya maktabi, psixologiya fani - inson va hayvonlar organizmlarining fakattashki ifodali harakatlarini (mimika,imo- ishora, nutk kabilarni)tatbik kilish shart, undan tashkari na ob’yekt, na aspekt bulshi mumkin emas, degan davo bilan chikdilar. Bixeviorizm psixologiya maktabi psixologiya fanining predmeti psixika emas, balki inson va hayvonlar xulkini urganishdan iboratdir, degan goyani ilgari suruvchi va ximoya kiluchi okimdir. Bixeviorizm xulk deganda organizmning fakat tashki muxitdagi kuzgaluvchilarga nisbatan kaytaradigan javob harakatlari yigindisini tushunadi.Demak, bixeviorizm nazariyasiga kura, psixologiyani bosh vazifasi fakat tashki stimul bilan unga kaytariladigan reaksiyalar urtasidagi teng ma’nodli boglanishlarni aniklashdan iborat.Bixeviorizm okimining asoschilari AKShlik psixologlar Dj. Uotson (1878-1958)va E.Torndayklardir(1871-1949).Keyinchalik bo`lar katoriga K.Leshli (1890-1958), A.Veys(1874-1931) va boshkalar kelib kushildilar.
Xozirgi kunda bu okim bir necha psixologik maktablarga ajralib ketgan. Hamasi uchun umumiy formula S-R,ya’ni stimul reaksiya xizmat kilib kelmokda.
Bixeviorizmning asoschisi E.Torndayk hayvon (kalamush ) psixikasini urganishdagi metodni inson ruhiy dunyosini tadkikotetishga tatbik kiladi.Uning fikricha,inson xulki hayvonlarnikiga uxshash bitta reaksiyalar yigindisi taikasida emas, balki kuzgaluvchilarning bir guruh tizimi yordami bilan xosil kilinadi. E Torndayk organizamni javob reaksiyalari yigindisini - xulk, kuzgovchilarning murakkab tizimini vaziyatlli tashki sharoit ekanligini tushuntiradi. Shuning uchun inson ruhi ong bilan emas, balki vaziyat bilan boshkariladi.
Dj. Uotson tafakkurning ichki nutk va noverbal ( tovushsiz, imo-ishora, mimika ) kommunikatsiyani ( xabar yuli yoki muomala akti) birga kushib keng ma’noda tushunadi va uni uchta shaklga ajratib urganadi.Nutk shakllaridan biri - nutk malakalarini asta-sekin avj oldirish deb ataladi, bunda she’rni yoki ibratli suzlarni anik esga tushirish uz ifodasini topadi. Tafakkurning ikkinchi shakli - sub’yekt uchun yangi bulmagan topshirikni suz yordami bilan yechish ( yarim -yortisi unutilgan she’rni eslashga harakat ) va nixoyat, yangi topshirikni yakkol ifodali harakat va suz yordami bilan yechish.
Dj. Uotson uchun malaka- bu individual urgatilgan xatti- harakatdir. Ushbu nazariya nuktai nazaridan karasak, tafakkkur malakaga yakinlashtirilib kuyiladi, chunki she’rni esga tushurish ham tafakkur deb talkin kilinadi.
Dj. Uotson tilni uzlashtirishning ijjtimoiy jixatlarini umuman hisobga olganda, nutkni tuzilishi va rivojlanishiga sira e’tibor kilmagan. Nutk bilan tafakkur birligi tugrisidagi prinsipni anglab yetmagan, tafakkur va ongning xulk kurinishi sifatida olib karagan.
Keyinchalik bixeviorizmning kognitiv nazariyasi vujudga keldi. Bixeviorizm formulasi biroz uzgarilib S-S tarzda qo`llanila boshlandi, xulk kognitiv nazariyasida tafakkur mohiyatiini ochishga xizmat kiladigan kator tushuncha ishlatildi; Jumladan, " bilish rejasi", "bilishga moyillik","ma’noga nisbatan belgining munosabati", " ahamiyati ", " maksad", " tayyorgarlik" bilish tuzilmasi kutiladigan natija maxsuli va boshkalar. Afsuski, bu nazariyada tafakkur mustakil bilish jarayoni kilib ajratilmagan.Kuprok idrok fenomenlari ( noyob xodisalar), xotira jarayoni yuzasidan ma’lumot olish mumkin xolos. Sanab utilgan tushunchalarning barchasi xulk psixologiyasiga tula-tukis buyin sundirilgan.