O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

Shaxar va qishloqda sport inshootlarini qurish
Xrzirgi zamonda axoliga xizmat ko‘rsatish jarayonida sport inshootlari zaruriy axamiyat kasb etadi. SHuni nazarga olgan xolda Shaxarda va qishloqdarda rejalashtirilayotgan sport inshootlari texnik talablarga xamda loyixa talablariga javob berishi lozim.
Shaxar va qishloqdarda kanday sport inshootlari rejalashtirish va qurish kerak degan savolga javob berishga xarakat kilamiz.
Shaxar ko‘p axoli joylashgan va maxsus kdror bilan Shaxar statuey berilgan joy bo‘lib, ishlab chikdrish korxonalari, zavod, fabrikalar faoliyat qursatadi xam da qishloq xujaligi uchun mexnat qurollarini ishlab chiqaradi.
Aloxida joylashgan turar joylar va uning axoliey 1,5-3 ming bo‘lsa, bu xolda uning xududida kompleks jismoniy tarbiya maydonlari, ya’ni gimnastika, yengil atletika bilan shugullanish uchun, voleybol, basketbol, futbol maydonlari qurilishi lozim va uning umumiy maydoni 1200 m² dan kam bo‘lmasligi kerak. Bundan tashkdri ikkita tenis stoli uchun maydoncha ajratiladi.
Miqrorayonda - aloxida joylashgan turar joylar uchun ajratiladigan sport inshootlari quriladi va aloxida ajratilgan yerdan tashqari bu sport maydonlarini dam olish xiyobonlarda joylashtirish mumkin.
Agar miqroroyonda axolining soni 6 ming odamdan ko‘p bo‘lsa unda kompleks maydonchalar quyidagilardan iborat, ya’ni gimnastika bilan shugullanish uchun maydoncha, voleybol, basketbol, tenis maydonlari va uning umumiy maydoni 6700 m dan kam bo‘lmasligi kerak. Agar miqrorayonning axoliey 12 ming va undan ortik, bo‘lsa unda umumiy maydon 8400 m gacha kengaytiriladi.
Axoli zich yashaydigan rayonlarda (24-36 ming axoli) sport markazi qurilishi rejalashtiriladi va u sport markazlarining ikkinchi toifasiga kiradi. Ularga futbol maydoni (96x64 metr) va mashkdar uchun ikkinchi maydon (66x44 metr), ikkita tennis maydoni (36x18 metr xar biri), ochik basseyn (25x10 metr), tir 50 metr va tomoshabinlar uchun bir ming urindik bo‘lishi kerak.
UmumShaxar sport majmualari oliy darajali sport inshootlariga kiradi. Shaxar xududida sport inshoot tarmoklarini qurishdan oldin ajratilgan yer uchastkalarini urganib chikiladi va ular quyidagicha:
- 7 yoshgacha bolalar uchun sport majmua o‘zoqdigi 50-100 metr bo‘lishi
kerak;

• 
  7-10 yoshgacha 150-200 metr;
  
• 
  11-17 yoshgacha 400-500 metr.
  

Rayondagi sport markazi 20 minutli masofada joylashgan bo‘lishi kerak.
Stadion bosh rejasini loyidaashda ko‘p minglik tomashabinlarni evakuasiya vaktida turli okimlarni kesib utmaydigan xolda Shaxar qurilishini va yullarini hisobga olish zarur bo‘ladi. Transport yullarining joylanishi, turli Shaxar va shaxsiy transport vositalarining tuxtash joylarida odamlar okimining tarkalish prinsipi bilan o‘zviy bog‘lik, bo‘lganligi sabali bunda asosiy kirish va ichki magistrallar joylanishi belgilanadi. Kirish joylarida kassa xonalari muljallanadi. Kassalar chiptali tomoshabinlar okimidan tapsharida joylashadi.
Bosh rejada stadion uch asosiy kismga bo‘linadi: namoyish (tomoshagox), o‘quv-mashg‘uloti, xizmat ko‘rsatish kismlari.
Namoyish kismida asosiy sport arenasi va tribunalar, tomoshabinlarga xizmat ko‘rsatish, sportchilar, xakamlar boshqaruvi, matbuot, radio va televidenie xonalari joylashadi.
Unda, shuningdek ochik va kishki so‘zish suv xavzalari, velotrek, tup o‘yinlari va tennis stadionlari joylashgan.
Bu kiem tarkdtuvchi maydon va evakuasiya yullari bilan bevosita bog‘langan.
O‘quv-mashg‘ulot kismida sport maydoni va maydonchalari joylashgan bo‘lib, ularning ba’zilari namoyish xarakteriga ega. Bu kiemdagi sport inshootlari sportning aloxida turlari bo‘yicha ixtisoslashgan. Xizmat ko‘rsatish kismida tomoshabinlarning dam olish maskanlari, kafe, kiosklar, suxbat urindikdari, sanitariya inshootlari, stadionni ekspluatasiya qilish bilan bog‘lik; inshootlar - xujalik xovlisi, ustaxonalar, oranjereyalar, omborlar va boshqalar joylashgan.
Stadion qurilishida quyidagi talablar muxim axamiyatga ega:
- Shaxar qurilish holati - Shaxar magistrallarining yunalishi, stadion
ro‘parasida maydon mavjudligi, tomoshabinlarning evakuasiya yullari, turli
Shaxar transportlari uchun transport tugunlari va boshqalar,
kukalamzorlashgan xududlarga va suv xavzalariga stadionning imkon kadar
yakinligi, asosiy sport arenasining tribuna va boshqa sport inishootlari
bilan o‘zaro proporsional va kompakt, shuningdek eng ma’kul yunalishda
(shimol-janub) joylashishi;
- maydon relefining yarokliligi (sport arenaning garbiy tarafidan
erda tribunalarni joylash uchun 30% nishablik maqsadga muvofiq); asosiy
yunalishda doimiy esuvchi shamollar yunalishi (ximoyalash choralari); yer
ishlari balansniy hisobga olgan xolda stadion xududini
kukalamzorlashtirish va obodonlashtirish; kishki mavsumdagi stadionning
xarakteri (konkida tez chopish, figurali uchish, xokkey, changi tramplin uchun
moslamalarni urnatish extimoli).
Amaldagi stadionlarni loyixalash me’yorlarida (SN 162-58) quyidagi tavsiyalar berilgan:

• 
  tomoshabinlarni evakuasiya qilishda (stadion tapsharisida) tarkdtuvchi maydonning zaruriy ulchamlari xar bir tomoshabinga 0,5-0,75 m hisobidan aniqdanadi;
  
• 
  stadionga eng kamida ikki kirish joyi belgilanishi zarur; evakuasiya yullarining (yulakcha, yul, utish va kirish joyi) eni bir metrga 500 kishi hisobidan aniqdanadi;
  
• 
  bevosita tribunalar oraligida tarkdtuvchi maydonlar nazarda tutilgan bo‘lib, bunda, bir tomoshabin urni uchun urtacha kattalikdagi stadionlarda 0,5 m², katta stadionlarda 0,3 m²;
  
• 
  kirish kassalarining soni 1500 kishiga 1 darchahisobidan belgilanadi.
  

Joyning xolatiga qarab, stadionning bosh rejasi shaklan turlicha qurinishda bo‘lishi mumkin.
Har bir Shaxar, rayon, miqrorayon va aloxida joylashgan turar joylarda sport inshootlariga Moskva, Volgograd, Sankt-Peterburg Shaxarlaridagi stadionlarning bosh rejalari misol bo‘la oladi. Moskvadagi Lujanskiy nomli stadion bir-biriga perpendikulyar ukdari asosida qurilgan.