O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

Sport inshootlari tasnifi va toifalanishi
Dunyo sport kurilishi amaliyotida sport inshootlarining yagona tasnifi yuk, Bir kator mamlakatlarda sport inshootlarini tasnifi va toifalarga bulishning uz uslublari ishlab chikilgan.
1996 yil 26 martda sport inshootlarini anik; belgilash uchun kiskacha tavsifnomali tasnifi kiritilib tasdikdandi. Bu yagona tasniflash yordamida sport inshootlarini tabakalash, hisoboti va pasportizasiyasi bajariladi. Bu sinflash asosida sport kurilmalari kuyidagilarga bulinadi:

1. 
   me’moriy-rejalashtirilgan va xajmli-konstruktiv tuzilishli;
   
2. 
   xajmli-rejalashtirilgan tuzilishli;
   
3. 
   kengligi hisobga olingan x,olda kurilgan;
   
4. 
   ishlatilish xolatiga karab kurilgan;
   
5. 
   shaxar tipi rejasiga karab kurilgan;
   
6. 
   foydalanish xolati va uziga xosligi. Me’moriy-rejalashtirilgan kiyofali sport inshootlari:
   

a) xajmli (kengligi);
b) tekislikdagi inshootlarga bulinadi.
X,ajmlilariga x,amma yopik; sport inshootlari: sport zallari, sport saroylari, yopik; suv xavzalari va manejlar kiradi.
Tekislikdagilarga sport maydonlari va maydonchalar, yengil atletika va konki otish yulkalari, changi va tog changisi trassalari, kross uzunligi kiradi.
Xajmli-rejalashtirilgan kiyofali sport inshootlariga:
a) yopik;
b) ochik; sport inshootlari kiradi.
YOpik, inshootlar - bu o’quv mashkdanish jarayoni va musobavdari o’tkaziladigan yopik,zallar, manejlar, basseynlar, sport saroylaridir.
Ochik; sport inshootlariga yukrridagi aytilgan jarayonlar ochik; xavoda, binodan tapsharida o’tkaziladigan inshootlar kiradi.
Kengligi xdsobga olingan xolda kurilgan inshootlar:
a) aloxdda inshootlar;
b) kompleks inshootlar.
Aloxida inshootlar sportning bir turi uchun muljallangan inshootlardir (maxsuslashtirilgan zallar, bitta xovuzli suv xavzasi, maydon va maydonchalar, yengil atletika va konkida yugurish yulkalari, velotreklar).
Kompleks sport inshootlari bir xududida yoki bir binoda joylashgan bir necha aloxdda va xdr xil sport turlariga muljallangan sport inshootlaridir (stadionlar, sport saroylari, bir necha xovuzli suv xavzalari, kompleks maydonlar, kup zalli sport korpuslari va bopshalar).
SHaxar tipi rejasiga muvofiq; kurilgan inshootlar axoli yashash tarkibiga kdrab rejalashtiriladi:

1. 
   mikrotuman (kichik tuman axolisini, yashash uylari va aloxdda uylari) axolisiga xizmat kursatuvchi;
   
2. 
   tuman (yashaydigan axolisiga yoki tuman ishlab chikdrish korxonalari) axolisiga xizmat kdluvchi;
   
3. 
   tumanlararo xizmat kdluvchi;
   
4. 
   umumshaxar (shaxarni yoki posyolkani xamma axolisini) xududiga xizmat kiluvchi sport inshootlari.
   

Foydalanish xolati va maxsus belgilanishiga kura kurilgan sport inshootlari kuyidagilar:
a) o’quv-sport, ya’ni fakdt o’quv-mashgulot jarayoni uchun muljallangan;
b) namoyish etish uchun, ya’ni musobavdarni tomoshabin ishtirokida
o’tkazishga muljallangan;
v) axolining faol dam olishi uchun muljallangan (bularga saylgoxlar,
toglardagi dam olish bazalari kirib, ularda axoli bilan jismoniy tarbiya-
soglomlashtirish ishlari olib boriladi);
g) maxsuslashtirilgan sport inshootlari (bular davolash-
soglomlashtirish va bolalar bilan sport mashgulotlari o’tkazish uchun
muljallangan inshootlardir).
har bir sport inshooti tarkiban 3 bulinmadan tuzilgan. Muxdm kdsmi asosiy inshoot bo’lib, bu - jismoniy tarbiya va sport amaliy mashgulotlari uchun muljallangan inshootdir. Masalan, basketbol uchun uyin maydoni,
xokkey uchun muzli tekislik, suzish uchun suv xavzasi, sport yadrosi va bopshalar.
Kolgan ikkita bulim - yordamchi va tomoshabin uchun inshootlardir. Agar sport inshooti fakdt o’quv mashguloti uchun muljallangan bulsa, u yerda tomoshabin uchun maxsus jixozlar bulmasligi kerak.
YOrdamchi sport inshooti - shugullanuvchi va musobaka katnashchilariga xizmat kiladi. Bu inshootlarga garderob, yechinish-kiyinish xonasi, dush, ukalash xonasi, uslubchilar xonasi, murabbiylar xonasi, tibbiyot xodimlari xonasi, xakamlar xonasi, sportchilar uchun yuvinish xonalari va bopshalar kiradi.
YOrdamchi inshootlar tarkibiga yana asosiy sport inshootining ishlatilishini ta’minlovchi xonalar: ma’muriy, xujalik (jixozlar sakdanadigan xujraxona) va texnik muxandisi xizmatchi xonalari, suv isitish va elektr ta’minoti, axborot va hisobotga olish, radio va televidenie, telefon alokdlari, suvni tozalash-dezinfeksiya, muzlatish va bopshalar kiradi.
Tomoshabin uchun inshoot - bunga tribunalar (urnatilgan yoki kuzgatilishi mumkin bulgan), skameykalar, stullar, asosiy inshoot oldida turish uchun joylar (sport yadrosi, basseyn, maydon) va xizmat kursatish xonalari (pavilonlar, foye, bufetlar, kdxvaxona, tibbiy xizmat xonasi va bopshalar) kiradi.
Bir tipli sport inshootlari uzining kattaligi bilan tabavdarga bulinadi. Sport inshootlarining oltita tabakdsi belgilanib, ular kuyidagi kursatkichlar bilan anikdanadi:

1. 
   tribunadagi joylarning soni va ochik, sport maydonlarining soni (stadionlar);
   
2. 
   xovuzlarning kengligi va soni;
   
3. 
   tribunalardagi utirish joylarining soni, sun’iy ravishda muzlatilgan muz joylarining soni (sport saroylari);
   
4. 
   ochik; va yopik; tipdagi sport inshootlari soni va sportchilar uchun yashash xonasining soni (o’quv-sport bazalari);
   
5. 
   changilar soni (changi bazalarida);
   
6. 
   masofali mexanizasiya bilan ta’minlangan jixozlangan tirlarning mavjudligi (uk otish joyi);
   
7. 
   aylana shaklidagi oshish uchun devorlar va zovurlar (transheyalar) soni (uk, otish-ovchilik devorlari);
   
8. 
   katta kemalar soni (eshkak eshish bazalari, yaxtklublar va suv-motor bazalari);
   
9. 
   aloxida inshootlar soni (kompleks maydonlarda);
   

10. 
    tramplin kattaligi, hisoblangan sakrash uzunligi (changi tramplinlarida);
    
11. 
    aloxida sport zallarining tarkibiy soni.
    

Sport inshootlarining toifalari jismoniy tarbiya va sport kumitalari tasdikdangan kursatkichlariga moe ravishda belgilanadi. I va II toifalarni respublika sport kumitalari, kolganlarini viloyat va tuman kumitalari belgilaydi.
Respublikamizda xozirda xalkaro standart mik’yosidagi sport inshootlari juda kup kurilmokda. Kupgina sport inshootlari fakatgina shaxarlarda kurilibgina kolmasdan, balki tuman va viloyat markazlari va kishloklarda kurilmokda. Odamlarni ommaviy jismoniy tarbiya va davolash markazlariga jamlab, yoshlarni ishga va Vatan ximoyasiga tayyorlamokda.
Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportning moddiy-texnika bazasini rivojlantirish yuzasidan katta ishlar amalga oshirildi. Xususan, Toshkent, Namangan, Jizzax, Fargona, Buxoro, Xorazm, Andijon, Samarkand, Guliston va boshkd shaxarlarda xalkaro standartlarga javob beradigan kagor sport majmualari kurildi. Toshkent shaxridagi «YUnusobod», «Jar», Milliy bank, Namangan shaxrida «Paxlavon», Jizzax shaxridagi olimpiya zaxiralari kolleji sport majmualari va boshkalar shular jumlasidandir. 2000 yilga kelib mamlakatimizda sport inshootlar soni 7407 taga yetdi yoki 1992 yildagiga nisbatan 19 foizga kupaydi. Ularni bunyod etishda, ayniksa, murakkab sport inshootlari - stadionlar, suzish xavzalari, sport zallariga aloxida e’tibor berilyapti. 2003 yilda 1991
yilga nisbatan stadionlar soni 120 taga yoki 64 foizga, sport zallari 1307 taga yoki 29 foizga, suzish xavzalari 162 taga yoki 142 foizga oshdi. Bundan tashkdri, futbol maydonlari soni 1140 taga yoki 20 foizga, tennis kortlari esa, 475 taga yoki kdriyb 3 barobarga kupaydi. Asosiysi, yangidan barpo etilgan yoki rekonstruksiya yuli bilan kayta tiklangan barcha sport soglomlashtirish maskanlari zamonaviy loyixalar, sharkona uslub va yukrri samaradorlik asosida tashkil etilayotgani, barcha sport turlari buiicha texnik malakalarni egallash imkonini beruvchi vositalar bilan jixozlanayotgani taxsinga loyikdir.
Sport inshootlari respublikamizning eng uzoq, burchaklarida xam bor. Lekin eng kupi va yiriklari vatanimiz poytaxti Toshkentdadir. Toshkentdagi markaziy "Paxtakor" stadioni 1956 yili kurilib 55000 tomoshabinni sigdiradi. Unda yengil atletika musobakdlari o’tkazish uchun joy, katta maydon (futbol maydoni), kichik maydon mavjud, boks va kilichbozlik zallari xam bor. Futbol maydoni chim krplama bilan krplangan.
Stadionda standart talablariga javob beradigan xamma yordamchi inshootlar xam mavjud.
"Mexnat rezervlari" sport kompleksida yugurish yulaklari va yengil atletika sektorlari bor, stadionga 18000 tomoshabin sigadi. Stadionda musobakd o’tkazish uchun sintetik koplamali joylar mavjud. Voleybol va basketbol musobakdlari o’tkaziladi. Kompleksda namoyish zallari, boks, erkin va klassik kurash uchun xam zallar mavjud. Ogir atletika uchun 2 ta zal bor. Ikkita suzish xavzasi bo’lib, unda bittasi yopik 25 metrli yulakchali, ikkinchisi 50 metrli ochikda joylashgan bo’lib, suv isitish tarmogi bilan boglangan. Bu yerda yana uk, otish musobakdlari o’tkazsa buladigan ixtiyoriy kattalikdagi uk, otish joyi bo’lib, zamonaviy tibbiytiklanish markazi mavjud. Kompleksda yuz urinli mexmonxona xam bor.
YAna bir asosiy sport komplekslaridan biri "YUnusobod" tennis korti bo’lib, u territoriya jixatidan urtacha kompleks hisoblanadi. U o’quv -shugullanish, sport tomoshalari va axoliga xar xil maishiy xizmat kursatish shaxobchalaridan iboratdir. Uning umumiy maydoni 3 gektarga teng. Sport kompleksi uz uzini mustakil koplash hisobidagi birlashma bo’lib, u 1994 yil 28 mayda foydalanishga topshirilgan. Inshootda ochik, va yopik, sport ob’ektlari bo’lib, binodan tashkdrida joylashgan 8 ta ochik, binoda joylashgan 2 ta yopik, kortdan iborat. Kompleksda gimnastika atletikasiga va sheypingga muljallangan zallar mavjud.