O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Shartli (implikativ) hukm
|
Ayiruvchi (dizyunktiv) hukm
deb “yo”, “yoki”, “yohud” mantiqiy bog„lamalari vositasida oddiy hukmlardan tashkil topgan hukmga aytiladi. Bu bog„lovchilar ikki oddiy hukmni yoki bir qancha predikatlarni, yoki bir qancha subyektlarni bir-biridan ayirib turadi. Masalan: “Qodirov elektr energetikasi yoki issiqlik energetikasi bo„limida o„qiydi”. “Ikkinchi soatda yo matematika, yoki chet tili darsi bo„ladi”. Ayiruvchi bog„lamalar “V” – dizyunksiya belgisi orqali ifodalanadi. Ayiruvchi (dizyunktiv) hukmlar oddiy yoki qat‟iy turlarga bo„linadi. Oddiy dizyunktiv hukm tarkibidagi oddiy hukmlardan biri yoki hammasi chin bo„lishi mumkin, qat‟iy dizyunktiv hukmda esa tarkibidagi oddiy hukmlardan faqat bittasi chin bo„ladi. Oddiy dizyunktiv hukm (p q) formulasi bilan, qat‟iy dizyunktiv hukm q p formulasi bilan belgilanadi. Dizyunktiv hukmlarning chin bo„lish shartlari quyidagicha: p q p q p q q p chin chin xato xato chin xato chin xato chin chin chin xato chin chin xato xato chin xato chin xato xato chin chin xato O„tkir Hoshimov shoir yoki yozuvchidir” (S – P1 yoki P2 dir formulasi orqali ifodalanadi). Bu oddiy dizyunktiv hukm. “Abdullayev musobaqada yo yutadi, yo yutqazadi” (S yo P, yo P2 dir). Bu qat‟iy dizyunktiv hukm. 33 Shartli (implikativ) hukm ikki oddiy hukmning “agar... unda” mantiqiy bog„lamasi orqali birikishidan tashkil topadi. Shartli hukmning mohiyatini aniqlash uchun zaruriy va etarli shart tushunchalarini farqlash zarur. Hodisaning zaruriy sharti deb, uning mavjudligini ta‟minlaydigan holatga aytiladi. Agar hodisaning sharti zaruriy bo„lmasa, hodisa ham bo„lmaydi. Hodisa uchun yetarli bo„lgan shart deb, har safar shu shart bo„lganda, o„sha hodisa kuzatiladigan holatga aytiladi. Masalan: “Agar yomg„ir yog„sa, unda uylarning tomi ho„l bo„ladi” (Agar S –P bo„lsa, S1 – P1 bo„ladi formulasi orqali ifodalanadi). Shartlar “yetarli, lekin zaruriy bo„lmagan”, “zaruriy, lekin yetarli bo„lmagan”, “zaruriy va yetarli” bo„lishi mumkin. Shartli hukm tarkibida asos va natija qismlari farqlanadi. Shartli hukmning “Agar” va “unda” so„zlari oralig„idagi qismi – asos, “unda” so„zidan keyingi qismi – natija deb ataladi. “Agar yomg„ir yog„sa, unda uylarning tomi ho„l bo„ladi” hukmida “yomg„ir yog„sa” hukmi asos, “uylarning tomi ho„l bo„ladi” hukmi – natija hisoblanadi. Demak, asosda ko„rsatilgan hodisa, natijada qayd etilgan hodisaning kelib chiqishi uchun yetarli shartni ifodalagan hukm, shartli hukm deyiladi Shartli (implikativ) hukmlar “agar ... unda” mantiqiy bog„lamasi ( ) belgi bilan ifodalanadi. Hozirgi zamon mantiq ilmida esa ( ) simvoli bilan belgilanadi. Bu simvollar moddiy implikatsiya belgisi deb ataladi. Shartli hukm esa implikativ hukm deb yuritiladi. p q p q chin chin xato xato chin xato chin xato chin xato chin chin Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|