O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sillogizm aksiomasi.
|
Sillogizm.
Deduktiv xulosa chiqarishning eng keng tarqalgan turi sillogizmdir. Sillogizm “qo„shib hisoblash”, degan ma‟noni anglatadi. Sillogizm xulosa chiqarishning shunday shakliki, unda o„zaro mantiqiy bog„langan ikki qat‟iy hukmdan uchinchi – yangi qat‟iy hukm zaruriy tarzda kelib chiqadi. Bunda dastlabki hukmlardan biri albatta yo umumiy tasdiq yoki umumiy inkor hukm bo„ladi. Sillogizmning tarkibi ikki asos va xulosadan tashkil topgan. Xulosa asoslari va xulosadagi tushunchalar terminlar deb ataladi. Xulosaning mantiqiy egasi – S – kichik termin (terminus minor), mantiqiy kesimi – R – katta termin (terminus major), xulosa asoslari uchun umumiy bo„lgan, lekin xulosada uchramaydigan tushuncha – M – (terminus medius) o„rta termin deb ataladi. Asoslarda katta terminni o„z ichiga olgan hukm katta asos, kichik terminni o„z ichiga olgan hukm kichik asos deb ataladi. Terminlarning katta yoki kichik deb atalishi ular ifodalagan tushunchalarning hajmiga bog„liq. Terminlar o„rtasidagi munosabatni doiralar yordamida quyidagicha ifodalash mumkin. S – kichik termin. M – o„rta termin. R – katta termin. Sillogizmda kichik va katta terminlar xulosaga chiqariladi. Unda katta termin xulosaning predikati, kichik termin esa subyekti bo„lib chiqadi. O„rta termin katta va kichik terminni mantiqiy bog„lovchi element hisoblanadi. Masalan, S M P 41 Katta asos: Hamma planetalar sharsimondir M – R Kichik asos: Yer – planeta S – M Xulosa: Er – sharsimon S – P Bu sillogizmda “Yer” – kichik termin (S), “sharsimon” – katta termin (P), “planeta” – o„rta termin (M). Sillogizm aksiomasi. Mantiqda aksioma bir necha marta praktikada isbotlangan fikrlar ma‟nosida ishlatiladi. Xuddi shuningdek sillogizm aksiomasi inson praktikasida million-million marta takrorlanish asosida vujudga kelgan to„g„ri fikrlardan xulosa o„z-o„zidan kelib chiqishini ko„rsatadi. Masalan, kitob shkafda bo„lsa, shkaf uyda bo„lsa, demak, kitob ham uyda bo„ladi. Agar kitob shkafda bo„lsa, shkaf uyda bo„lmasa, demak, kitob ham uyda bo„lmaydi. Yoki A predmet B ning ichida bo„lsa, B predmet D ning ichida bo„lsa, demak A predmet D ning ichida bo„ladi. Agar A predmet B ning ichida bo„lsa, B predmet D ning ichida bo„lmasa, demak A predmet D dan tashqarida bo„ladi. Bu qoidani quyidagi sxemalar yordamida yaqqol ifodalash mumkin. Demak, sillogizm aksiomasida ma‟lum guruh predmetlar tasdiqlansa yoki inkor qilinsa, unga kiruvchi har bir predmet ham tasdiqlanadi yoki inkor qilinadi. Masalan: Hamma baliqlar suvda yashaydi. Sazan – baliq. Demak, sazan suvda yashaydi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|