O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

bo„ladi. Bunday hukmlardan tasdiq xulosa chiqarib bo„lmaydi. 
Masalan: 
Hech bir jinoyat jazosiz qolmaydi. 
Vatanga hiyonat qilish jinoyatdir 
Xulosa: Vatanga xiyonat qilish jazosiz qolmaydi. 
8. Asoslardan biri juz‟iy hukm bo„lsa, xulosa ham juz‟iy hukm 
bo„ladi.
Masalan: 
Yaxshi farzand ota-onasini hurmat qiladi. 
Ba‟zi yoshlar yaxshi farzanddir. 
Xulosa: Ba‟zi yoshlar ota-onasini hurmat qiladi. 
Entimema. (Qisqartirilgan qat‟iy sillogizm)
. Entimema deb, 
asoslardan biri yoki xulosasi tushirib qoldirilgan sillogizmga aytiladi. 
Entimema “aqlda”, “fikrda” degan ma‟noni anglatadi. Entimemada 
sillogizmning tushirib qoldirilgan qismi yodda saqlanadi. Entimemalar uch 
turli bo„ladi: 
1. Katta asosi tushirib qoldirilgan. 
2. Kichik asosi tushirib qoldirilgan. 
3. Xulosasi tushirib qoldirilgan. 
Bizga quyidagi sillogizm berilgan bo„lsin: 

---

44 
Falsafa fakultetining hamma talabalari mantiq fanini o„rganadi. 
Sobirov falsafa fakultetining talabasi 
Sobirov mantiq fanini o„rganadi. 
Endi bu sillogizmni entimema ko„rinishiga keltiramiz: 
1. Sobirov falsafa fakultetining talabasi bo„lganligi uchun mantiq fanini 
o„rganadi (katta asos tushirib qoldirildi). 
2. Falsafa fakultetining hamma talabalari mantiq fanini o„rganadilar, shu 
jumladan Sobirov ham (kichik asos tushirib qoldirildi). 
3. Falsafa fakultetining hamma talabalari mantiq fanini o„rganadilar, 
Sobirov esa shu fakultetning talabasidir (xulosa tushirib qoldirildi). 
Entimemalar bahs-munozara yuritish jarayonida, notiqlik san‟atida keng 
qo„llaniladi. 
Epixeyrema. 
Epixeyrema – murakkab qisqartirilgan sillogizm bo„lib, 
uning har ikki asosi qisqartirilgan oddiy sillogizm (entimema)lardan iborat 
bo„ladi. Epixeyremaning sxemasi quyidagicha: 
 
M – P dir, chunki M – N dir. 
S – M dir, chunki S – O dir. 
S – P dir. 
Misol: 
Ilmiy qonunlar isbotlangan fikrlardir, chunki ular haqiqatdir. 
Fizika qonunlari ilmiy qonunlardir, chunki ular tabiat qonunlaridir 
Fizika qonunlari isbotlangan fikrlardir. 
Epixeyremaning to„liq ko„rinishi quyidagicha: 
1. Haqiqat – isbotlangan fikrdir. N – P dir 
Ilmiy qonunlar – haqiqatdir. M – N dir 
Ilmiy qonunlar isbotlangan fikrlardir. M – P dir 
2. Tabiat qonunlari – ilmiy qonunlardir. O – M dir 
Fizika qonunlari – tabiat qonunlaridir. S – O dir 
Fizika qonunlari ilmiy qonunlardir. S – M dir 
3. Ilmiy qonunlar – isbotlangan fikrlardir. M – P dir 
Fizika qonunlari – ilmiy qonunlardir. S – M dir 
Fizika qonunlari isbotlangan fikrlardir. S – P dir. 
Epixeyremadan bahs va munozaralarda, notiqlik san‟atida foydalaniladi. 
Epixeyrema murakkab sillogizmning bir turi bo„lishiga qaramay, uning 

---

45 
tarkibidagi katta va kichik asosni, xulosani ajratib olish, farqlash oson 
bo„lgani uchun ham, fikr yuritish jarayonida keng qo„llaniladi.