O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus

Forobiyning “Musiqa haqida katta kitob” asari, uning o`rta asrda yirik musiqashunos sifatida shuxrat topishiga sabab bo`lishi. Buyuk allomalar keng dunyoqarash, ko‘pqirrali ilmga ega bo‘lishlari bilan bir qatorda hunarga, kasbga ham mehr qo‘ygan insonlar sifatida tarixdan joy olganlar. Forobiy ham o‘z navbatida nazariy jihatdan musiqashunos, amaliy jihatdan taniqli bastakor, xalq uchun yaqin va qadrdon siymo sifatida nom chiqargan ustozlardan bo‘lgan. U o‘zining «Musiqa haqida so‘z» asarida musiqa tarixi, nazariyasi, musiqa asboblari, bastakorlik va ijrochilik san’ati bo‘yicha o‘z davri uchun mukammal ma’lumotlar bera olgan. Ko‘pchilik yevropalik arabshunos olimlarning ta’kidlashlariga qaraganda, Forobiyning musiqa haqidagi fikr va mulohazalari, asarlari, unga qadar musiqa haqida yaratilgan asarlardan nafaqat o‘zining ustunligi, balki originalligi, noyobligi va yangi nazariyalar bilan to‘ldirilganligi sababli, butun Sharq va Yevropa musiqa taraqqiyotiga qo‘shilgan ulkan ulushdir.
Farobiyning musiqa bo`yicha yozgan kitobi islom madaniyatida yozilgan eng asosiy arabcha kitob bo`lib, hozirgacha asosiy manbalardan bo`lib kеlmoqda. U «Qonun» nomli musiqa asbobini ixtiro qilgan.
Forobiy musiqani, insonda yuksak axloq namunalarini shakllantiruvchi, unda estetik did va go‘zallik tuyg‘ularini uyg‘otuvchi va hatto inson sihat-salomatligiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi vosita deb ta’riflaganligi bizga ma’lum. Alloma musiqa asboblarini shaxsan o‘zi yasar va ularni ko‘cha-ko‘ylarda, bozorlarda, odamlar to‘planib, gurunglashib o‘tirgan vaqtlarida chalib, ularda zavq-shavq, his-tuyg‘ularni uyg‘otib, kayfiyatlarini ko‘tarar edi. Uning musiqaga bo‘lgan muhabbati, ijrochilik mahorati shu darajada ommabop, xalq hayotiga yaqin ediki, u turli rivoyatlarning to‘qilishiga sabab bo‘lgan.
Rivoyat qilishlaricha, darveshona kiyingan Forobiy Halab shahrining ko‘chalarida musiqa chalib yurganligi haqida shahar hukmdoriga kimdir xabar yetkazadi. Shahar hukmdori bu darveshni huzuriga keltirishlarini buyuradi. Choparlar Forobiyni hukmdor huzuriga yetaklab kelganlarida, shahar hukmdori o‘z yaqinlari bilan kayfu safo qilib o‘tirgan bo‘ladi.
Hukmdor keltirilgan darveshga qarab:
— Aytishlariga qaraganda sen musiqa asboblarini juda yaxshi chalar emishsan, shu to‘g‘rimi? — deb so‘raydi.
— Demak, ular adashmaganlar, — deb javob beradi Forobiy.
— Unday bo‘lsa, — deydi hukmdor, — sen shunday musiqa chalginki, biz o‘tirganlar xoxolab kulib yuboraylik, tanalarimiz ham larzaga kelsin.
— Xo‘p bo‘ladi, — deb Forobiy ichak uzdi musiqa chalib, hammani kuldiradi.
— Endi, — deydi hukmdor, o‘zini kulgidan zo‘rg‘a to‘xtatib, — sen bizlarni yig‘latib yuboradigan musiqa chalib ber.
— Buyrug‘ingiz men uchun vojib, — deb Forobiy shunday mungli musiqa chaladiki, o‘tirganlarning barchasi yig‘lashga tushadi. Yig‘idan o‘zini zo‘rg‘a to‘xtata olgan hukmdor, ko‘zlarini artib, yana darveshga yuzlanib deydi:
— Ofarin. Endi qo‘lingdan kelsa, musiqa chalib, bizlarni uxlatgil, biroz dam olib, o‘zimizga kelib olaylik. Shunda Forobiy boshqa bir mo‘jazgina musiqa asbobini qo‘liga olib, shunday mayin, nafis tovushda musiqa chaladiki, o‘tirganlarning barchasi uyquga ketganidan foydalanib, bir varaq qog‘ozga quyidagilarni yozib, saroydan chiqib ketadi: «Sizlarni kuldirib, yig‘latib, keyin uxlatib, musiqa chalgan darvesh aslida Forobiy edi».
Uyqudan cho‘chib uyg‘ongan hukmdor varaqdagi yozuvga ko‘zi tushib, musiqa chalgan darveshni topib, zudlik bilan uni yana saroyga keltirishlarini buyuradi. Choparlar qanchalik qidirmasinlar, darveshni topishning iloji bo‘lmaydi. Chunki bu vaqtda Forobiy shahardan chiqib ketishga ulgurgan edi.
Abu Nasr Forobiy haqida rivoyatlar talaygina. Bu, o‘z navbatida, buyuk allomaning naqadar oddiy, kamtarin inson bo‘lganligidan hamda uning doimo xalq ichida kamtarona hayot kechirganligidan dalolat beradi.
Sharqdagi Forobiy izdoshlari. Fanda Forobiyshunoslikning rivojlanishi. Uning ijtimoiy g`oyalari kеyinchalik so`nggi mutafakkirlar: Abu Rayhon Bеruniy, ibn Sino, ibn Rushd, Baxmanyor, Nizomiy, Sadiy, Abdurahmon Jomiy, Alishеr Navoiy, Bеdil, Iqbol, Ahmad Donish va boshqalar ijodida rivojlantirildi.