O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

inflyatsiya darajasi (baholarning o‗sish sur‘ati) 
deb ataladi.
Makroiqtisodiy modellarda inflyatsiya darajasi quyidagicha ifodalanishi 
mumkin: 
P-P-
1 

 = ---------- 
P-1
bunda:

–
yillik
 
inflyatsiya sur‘ati;
P
- joriy yilning narxlar indeksi;
P-
1 - o‗tgan yilning narxlar indeksi. 
Inflyatsiyaga qarama-qarshi jarayon 
deflyatsiya
, inflyatsiyaning 
pasayishi 
dezinflyatsiya
deb ataladi. 
Kelgusidagi narxlar darajasi iqtisodiy agentlar nuqtai nazaridan 
inflyatsion kutishlar
deb ataladi, ya‘ni barcha bozorlarda iqtisodiy 

---

45 
agentlarning harakatlarini oldindan belgilaydigan kutishlar: moliyaviy, 
tovar, ishchi kuchi. 
Inflyatsion kutishlar: 
• qisqa muddatli va uzoq muddatli inflyatsiyani ajratib ko‗rsatish; 
• o‗zlari inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin; 
• iqtisodiy agentlarga inflyatsiya sharoitida hayotga moslashishda 
yordam berish. 
Inflyatsion jarayonlar intensivligi bilan farq qiladi. 
Agar inflyatsiya darajasi asta-sekin o‗sib borsa va yiliga 3-3,5% 
bo‗lsa, unda inflyatsiya ko‗lami boshqarilishi mumkin va ishbilarmonlik 
faolligining oshishi bilan birga keladi. 
Yiliga 10% dan oshmaydigan inflyatsiya 
o‗rmalab boruvchi 
inflyatsiya
deb ataladi. Uning darajasi nisbatan past, ammo uning 
jadal
inflyatsiyaga aylanish ehtimoli mavjud. 
Jadal
inflyatsiyasi yiliga 200% 
gacha o‗lchanadi. Bu mamlakat pul-kredit siyosatining jiddiy 
buzilishlaridan dalolat beradi. Pul o‗z qiymatini yo‗qotadi, shuning 
uchun odamlar faqat zarur bo‗lgan minimal pulni ushlab turadilar. 
Moliya bozorlari esa kapitalni chet elga ketishi bilan tushkunlikka 
tushadi. 
Giperinflyatsiya - stavkalar yiliga 200% dan oshadi (P. Samuelson 
mezonlari) yoki oyiga 50% (F. Keygan mezonlari). Inflyatsiya boshqarib 
bo‗lmaydigan bo‗lib bormoqda. Narxlar har kuni qayta ko‗rib chiqiladi. 
Murakkablashtirish printsipidan foydalangan holda yillik inflyatsiya 
13000% 
atrofida 
o‗sib boradi. Masalan, 1920-1923 yillarda 
Germaniyada, o‗rtacha inflyatsiya darajasi oyiga 322% bo‗lgan. 1980-
yillardagi fuqarolar urushi paytida. Nikaraguada narxlar 33000% ga 
oshdi. Vengriyada Ikkinchi Jahon urushi oxirida va undan keyin yuqori 
giperinflyatsiya kuzatildi. Shunday qilib, 1945 yil avgustdan 1946 yil 
iyulgacha inflyatsiya darajasi oyiga 19,800% ni tashkil etdi. 
Giperinflyatsiya natijasida pulga bo‗lgan to‗liq ishonchsizlik kelib 
chiqadi, buning natijasida barterga qisman qaytish va pul ish haqidan 
natural ish haqiga o‗tish kuzatiladi. 

---

46