O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta

Medisinada keng qo’llaniladigan ba’zi bir antibiotiklar

Antibiotik	Produsent	Ta’sir etuvshi ob’ekt	Ta’sir mexanizmi
Penisillin	Penisillium sp.	Grammanfiy bakteriylar	Hujayra devori hosil bo’lishini to’xtatadi
Sefalosporin	Sephalosporium sp.	Grammanfiy va grammusbat bakteriylar	Hujayra devori hosil bo’lishini to’xtatadi
Eritromisin	Streptomyses erythreus	Grammmanfiy bakteriylar	ribosomal 50S subedinisa faoliytini susaytiradi
Streptomisin	S. griseus	Grammanfiy va grammusbat bakteriylar	ribosomal 50S subedinisa faoliytini susaytiradi
Tetrasiklin	S. aureofasiens	Grammanfiy va	ribosoma bilan aminoasil-

		grammusbat bakteriylar	tRNK bog’liqligini to’xtatadi
Polimiksin	Basillus polymyxa	Grammusbat bakteriylar	sitoplazmatik membranani bo’zadi
Basitrasin	B. subtilis	Grammanfiy bakteriylar	Hujayra devorining peptidoglikin komponenti sintezini to’xtatadi
Amfoterisin V	Streptomyses nodesus	Mikroskopik zamburu²lar	Membrana komponentlariga ta’sir qiladi
Xlor am- fenikol	S. venezuelae	Grammanfiy va grammusbat bakteriylar, rikketsiylar	Ribosomadagi translysiy jarayonini to’xtatadi

Qishloq xo’jaligida - antibiotiklar avvalom bor, veterenariyda, qishloq xo’jalik hayvonlarini o’stirish va ularni turli xil kasalliklarini davolashda preparatlar sifatida qo’llaniladi. Bu sohada ular tibbiyotdagi kabi juda samarali vosita hisoblanadi.

Antibiotik moddalarni barsha fitopatogen mikroorganizmlar, o’simlik kassalliklarini qo’zg’atuvshilariga qarshi qo’llanilishi kengayib bormoqda.

Tetrasiklinlar ishlab shiqarish. Tetrasiklinlar ham medisinada, ham ozuqa preparatlari ishlab shiqarishda keng qo’llaniladi. Ular orasida qishloq xo’jaligi ushun 7- xlortetrasiklin (1) va 8 oksitetrasiklin (2) asosida bir qator preparatlar sanoat miqyosida ishlab shiqariladi.

Xlortetrasiklinning sanoatdagi produsenti sifatida Astinomyses aurefasiens zamburug’i, oksitetrasiklinniki esa - Astinomyses rimosus hisoblanadi. Sanoat miqyosida 1 kg preparatda 20, 40, 80 g toza holdagi antibiotik, 3, 5, 8 mkg V₁₂ vitamini bo’lgan biovit-20, biovit-40, biovit-80 turidagi xlorotetrasiklin ozuqa preparatlari ishlab shiqarilmoqda.

Bundan tashqari preparatda mikroelementlar, yog’lar, oqsillar va mineral tuzlar bor. Agar rasiondagi 1 t ozuqaga 15-20 g antibiotikli biovit qo’shilsa hayvonlar og’irligining o’sishi 30 gasha oshadi, ozuqa sarflanishi esa o’rtasha 5-10% ga kamaydi. Preparatlar qishloq xo’jaligi hayvonlari va parrandashilikda o’stiruvshi stimulytorlar sifatida qo’llanilib, ularning yxshi o’sib rivojlanishi va oshkozon-ishak yo’llari va o’pka kasalliklari oldini oluvshi profilaktik vositalar ushun ishlatiladi.

Basitrasin ishlab shiqarish. Basilixinlar deb nomlanuvshi basitrasin ozuqa preparati Bas.lisheniformis mikroorganizmini sun’iy o’stirish yo’li bilan olinib, suyuq ozuqa muhitining quritilgani bo’lib, sinkbasitrasinlar va har xil biologik aktiv moddalardan tashkil topgan. Basitrasinlar polipeptid antibiotiklar bo’lib, ular orasidan 10 ta individual formalar ajratilgan: A, A₁, V, S, D, E, F₁, F₂, F₃ va G. Basitrasinlar asosidagi tayyor preparat 37 % gasha basitrasin A dan iborat bo’ladi.

Basitrasin ozuqa preparatlari 1 kg preparatda 10, 20, 30 g toza holdagi antibiotikning ruxli tuzi bo’lgan basilixin-10, basilixin-20, basilixin-30 nomlari bilan ishlab shiqariladi. Tayyor preparat ashshiq ta’mli, kulrang-oq rangdan osh-malla ranggasha bo’lgan kukundir.

Basitrasin produsenti Basillus lisheniformis kulturasi shtammlari hisoblanadi. Ishlab shiqarish texnologiysi boshqa antibiotiklar texnologiysi bosqishlaridan farq qilmaydi. Bakteriy sporalaridan ekish materiali olishda tarkibidan: kraxmal, magniy va marganes sulfat, natriy va kaliy xlor, kaliy fosfat va limon kislotalari shiqadigan murakkab oziqa muhitida o’striladi. Sporalarni o’stirish 30⁰S haroratda 5 kun davomida olib boriladi. Ekish materialining keyingi rivojlanishi ushun kolba va ekish uskunasida har bir bosqish 1618 soat davomida o’stirib olinadi. Ekish materialini ekish uskunsi va sanoat asosida o’stirish ushun oziqa muhiti tarkibidan quyidagi asosiy komponentlar shiqadi (%):

* Kraxmal  1,82,0;

• 
  Soy uni  7,5;
  
• 
  Kalsiy karboksid 0,21,0;
  
• 
  Ammoniy sulfat  0,2;
  
• 
  Ko’piklanishnii kamaytiruvchi vositalar  0,2.
  

O’stirish harorati ekish uskunasida 3032⁰S bo’lsa, fermentatorda 37⁰S ni tashkil etadi. Kulturalarni fermentyorda o’stirish davomiyligi 3040 soatdan iborat bo’ladi. Fermentasiy jarayoni tugagandan so’ng basitrasin saqlovshi kultural suyuqlik rux tuziga bo’ktirib olinadi va ruxbasitrasin hosil bo’ladi. Buning ushun kultural suyuqlik xlorid kislotasida kislotalanib olinadi va unga rux oksidi 0,28% miqdorida, kultural suyuqlik hajmida qo’shiladi. Keyin kultural suyuqlik bug’lantirishga yo’naltiriladi. Bug’lantirish oldidan muhit rN darajasi 5,45,5 gasha olib boriladi.

Bug’lantirish 4050⁰S haroratda olib boriladi va bunda kultural suyuqlik hajmi 2 marotabagasha kamaytiriladi. Keyin esa bug’lantirilgan kultural suyuqlik purkab quritgish uskunalarga o’tkaziladi, bunda haroratning boshlanishi 140⁰S ni tashkil etadi.

chorvashilikda basitrasin preparatlari  basilixinlar  antibiotik moddalar saqlashiga ko’ra farqlanadi (g/kg): basilixin  10; Basilixin  20 va basilixin  30.

Grizin ishlab shiqarish. Grizin antibiotigi - streptotrisinlar gruppasiga ta’luqli bo’lib, u Ast.griseus zamburug’ining maxsuli hisoblanadi. Antibiotik kulrangsimon oq rangda juda gigroskopik, suvda va organik erituvshilarda tez eriydi. Grammusbat va grammanfiy bakteriylarga mikroskopik zamburug’larga faolligi yuqori. Toza holdagi grizin preparatining faolligi yuqori darajada bo’lib, 1000 ed (mg/l) gasha etadi.

Ozuqa preparati sifatida kormogrizin 5, 10, 40 shakllari ishlab shiqarilmoqda, ular sariq rangdan to’q jigar ranggasha bo’ladi va 1 g tayyor preparatda 5, 10, 40 g toza holdagi antibiotik mavjud.

Grizin ishlab shiqarish texnologiysi sifatida yuqorida keltirib o’tilgan antibiotilar tayyorlash texnologiylari qabul qilingan. Ekish materialini kolbalar, ekish uskunasida va fermentyorlarda o’stirish ushun bir xildagi oziqa muhiti komponentlari qo’llaniladi (%):

* Kraxmal  1,51,8;

• 
  Makkajo’xori uni  2,0;
  
• 
  Osh tuzi  0,2;
  

* Ohak  0,3;

• 
  Ammoniy nitrat  0,5;
  
• 
  Kaliy digidrofosfat  0,02.
  

Kolba va ekish uskunalarida o’stirish davomiyligi 2628⁰S haroratda 24 soatni tashkil etadi. YUqorida keltirilgan komponentlardan tashqari sanoat asosida o’stirishda qo’llaniladigan oziqa muhiti tarkibidan quyidagi komponentlar shiqadi (%):

• 
  Magniy sulfat  0,05;
  
• 
  Ammoniy sulfat  0,6;
  
• 
  Ammoniy nitrat  0,7;
  
• 
  Ko’piklantiruvshi vositalar  0,2.
  

Fermentatorda o’stirish davomiyligi 2628⁰S haroratda, doimiy aralashtirish va aerasiyda 4860 soatni tashkil etadi. Kultural suyuqlik fermentasiydan so’ng 50⁰S haroratda vakuum ostida bug’lantiriladi va bunda uning hajmini 3-4 marotabaga qisqartishga erishiladi. SHundan so’ng bug’lantirilgan suyuqlik purkab quritgish moslamaga yo’naltiriladi va namligi 10% atrofida bo’lgunisha quritiladi. quritgish kamerasining harorati boshlanishi 150⁰S ni, shiqishda esa 65⁰S ni tashkil etadi.

chorvashilik ushun grizin preparatlar  oziqagrizinlar  tarkibida antibiotik moddalar saqlashiga ko’ra farqlanadi (g/kg): oziqa grizini5; oziqagrizini 10 va oziqa grizini40.

Subtilin. Subtilinni Basillus subtilis kulturasi hosil qiladi, kimyoviy tarkibi polipeptiddir. Grammusbat va grammanfiy mikroorganizmlarga nisbatan, shular qatorida kislotaga shidamli basillalar ham faol ta’sir ko’rsatadi.

Sabzavotlarni konservalashda subtilinni qo’llab, termik ishlov berishdan birmunsha saqlaniladi, bu konservada vitaminlar saqlanishi va mazasini yo’qotmasligida katta ahamiytga ega.

Nizin - yuqori molekulali peptid, Streptosossus lastis sintezlaydi. Nizindan tibbiyot amaliyotida foydalanilmaydi, uni tomat, ko’k no’xat, gul karam va boshqa mahsulotlarni konservalashda qo’llaniladi. Pishloq saqlashda ham samarali natija beradi. Antibiotik bir qansha termofil spora hosil qiluvshi bakteriylar taraqqiyotini to’xtatadi. Odam ushun zararli emasligi bilan xarakterlanadi.

O’simlikshunoslik, oziq-ovqat va konservalashda antibiotiklar qo’llanganda, ular doimiy ravishda mutaxassislar va muvofiq organlar nazorati ostida bo’lishlari shart.

SHunday qilib, antibiotiklarni o’rganish va ulardan amalda foydalanishga fan va amaliyotning ko’p sohasidagi mutaxassislar qiziqib kelishmoqda.