O‘zbekistOn Respublikasi Oliy
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Birinchi bob. madaniyatning ijtimOiy mOhiyati
beradi. Madaniyatning barqarorlikni saqlash funksiyasi konservatizm xavfining kuchayishiga olib kelishi mumkin. Madaniyat jarayon sifatida bir joyda uzoq vaqt to‘xtab turolmaydi: jamiyatning ilg‘or ziyolilari, ijodkor qatlami uning yuksakroq namunalarini yaratadilar; natijada, madaniyatga xos an’anaviylik novatorlik bilan uyg‘unlashadi. Yangilik bilan eskilik, progressivlik va konservatorlik, milliylik va umuminsoniylik o‘rtasidagi tafovut va ziddiyat jarayonida madaniyat faol rivojlanadi va ta’sirchan kuch sifatida namoyon bo‘ladi. Jamiyat taraqqiyoti yo‘lida paydo bo‘lgan muammolarning tez va oqilona hal etilishi keng xalq ommasi madaniy darajasining yuksalishiga, ilg‘or shaxslar tomonidan yaratilgan madaniyat namunalarining qanchalar tez o‘zlashtirilishiga bog‘liqdir. Keng xalq ommasining ma’naviyatini yuksaltirish milliy madaniyatning rivojlanishida, ijtimoiy muammolarni oqilona hal etishda muhim ahamiyatga egadir. Demokratik jamiyat turli millat va xalqlar, sotsial guruhlar va sinflar o‘rtasidagi hamkorlik, o‘zaro ta’sir munosabatlari asosida rivojlanadi. har bir xalq, millat va sotsial guruhning turmushi, hayot sharoitlari, fikrlash tarziga mos ravishda o‘ziga xos madaniyat vujudga keladi. Turli xalqlar o‘rtasida turlicha madaniyatning vujudga kelishida tabiiy-geografik sharoit, iqlim, mehnatni tashkil etish usullari muhim rol o‘ynaydi. Milliy madaniyatdagi individuallik, o‘ziga xoslikka haddan tashqari ko‘p urg‘u berish oxir-oqibatda milliy mahdudlikka, jahon sivilizatsiyasidan uzilib qolishga, va nihoyat, turli milliy madaniyatlar o‘rtasida ixtiloflar kelib chiqishiga olib kelishi mumkin. Mulkchilikka bo‘lgan munosabatlarning xilma-xilligi turli sotsial guruhlar, sinflar madaniyatida o‘ziga xos tafovutlarni keltirib chiqaradi. Shahar va qishloq madaniyati, ziyolilar va omma madaniyatining bir-biridan farqlanishi aslo bejiz emasdir. Bunday tafovutlar mehnatni tashkil etish usullari, mulkchilikka turli munosabatning mavjudligi bilan bog‘liq bo‘lib, bu tafovutlarni sun’iy ravishda kuchaytirish ham, ularni zudlik bilan yo‘qotish ham jamiyat uchun noxush oqibatlarni keltirib chiqaradi. Sotsial mobillik (ijtimoiy sinf va guruhlarning harakatchanligi yoki moslashuvchanligi) bozor munosabatlari sharoitida obyektiv ravishda amal qiladigan muhim qonuniyat bo‘lib, kishilarning bir sotsial guruhdan boshqasiga o‘tishi va yangicha munosabatlarga moslashishi sotsial guruh yoki sinf madaniyatini qanchalar o‘zlashtirishiga bog‘liqdir. Boshqacha qilib aytganda, kasb etikasi ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirishda qanchalar muhim ahamiyatga ega bo‘lgani singari turli sinflar, sotsial guruhlar madaniyatining o‘ziga xosligini bilish, idrok etish ham jamiyatdagi turli ijtimoiy qatlamlarning integrallashuvida muhim ahamiyat kasb etadi. emil Dyurkgeym ta’kidlaganidek, mehnatning ijtimoiy taqsimlanishi jamiyat a’zolari o‘rtasidagi ijtimoiy birdamlikning yanada mustahkamlanishi uchun puxta zamin yaratadi, yangidan-yangi kasb va mutaxassisliklarning paydo bo‘lishi ijtimoiy guruh va 44 madaniyatshunOslik asOslaRi qatlamlar o‘rtasidagi aloqadorlikni yanada kuchaytiradi. Sobiq sovet jamiyatida milliy madaniyatlar o‘rtasidagi tafovutlarni zudlik bilan yo‘qotishga urinish noxush oqibatlarni keltirib chiqargani singari turli sotsial guruhlar va sinflar madaniyati o‘rtasidagi o‘ziga xoslikni nazar-pisand qilmaslik ham salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda istiqomat qilayotgan oz sonli xalq va millatlarning milliy madaniyatini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishga, milliy markazlar tashkil etishga alohida e’tibor berila boshlandi. Prezident I. Karimov ta’kidlaganidek, «har qanday millat, u naqadar kichik bo‘lmasin — insoniyatning boyligidir va har qanday milliy birlikning, uning til, madaniy va boshqa xususiyatlarining yo‘q bo‘lib ketishi Yer yuzidagi madaniy va genetik fondning, shaxs imkoniyatlarining qashshoqlashuviga olib keladi» 1 . har bir milliy madaniyat insoniyat madaniyatidan ajralgan holda rivojlana olmaydi. Milliy madaniyatlar bir-biriga ta’sir ko‘rsatadi, bir-birini boyitadi va ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni yanada takomillash tirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. har bir xalq o‘zining noyob, betakror va o‘ziga xos milliy madaniyati bilan insoniyat madaniyati tarkibida munosib o‘rin tutadi. Mamlakatimizda demokratik o‘zgarish larning yanada chuqurlashishi va fuqarolik jamiyati asoslarining yaratilishi, O‘zbekistonning jahon sivilizatsiyasiga qo‘shilib borishi jamiyatimizning madaniy taraqqiyoti yo‘lida paydo bo‘lgan muammo larni oqilona hal etishni, Yer yuzidagi ilg‘or xalqlar madaniyati yutuqlarini chuqur o‘rganishni taqozo etadi. O‘zbekistonning qator Yevropa mamlakatlari bilan iqtisod, siyosat, madaniyat sohasidagi o‘zaro hamkorligi, iqtidorli yoshlarimizning xorijdagi oliy o‘quv yurtlarida tahsil ko‘rishi, ilg‘or xalqlar bilan madaniy muloqotda bo‘lishi, shubhasiz, yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning muhim tayanchi bo‘lib xizmat qiladi. Xullas, hozirgi zamon madaniyatshunosligida madaniyat va jamiyatning o‘zaro ta’siri va munosabatini ilmiy asosda tadqiq etish g‘oyatda dolzarb masaladir. Madaniyat tushunchasi taraqqiyot, yangilikka intilish, ma’naviy yangilanish, yaratish, yaxshilik va ezgulikni avaylab-asrash, qo‘llab-quvvatlash bilan uzviy bog‘liq ekan, jamiyat hayotini madaniyatsiz, madaniyat rivojini esa sog‘lom ijtimoiy munosabatlar tizimisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Madaniyat o‘zining tub mohiyatiga ko‘ra milliylik va umuminsoniylikning uzviy birligi sifatida namoyon bo‘lar ekan, har bir yangi avlodga uzoq ajdodlarimizning bilimi, tajribasi, qadriyatlari, ko‘nikma va malakalaridan bahramand bo‘lish imkonini berish, xalqlarni bir-biri bilan yaqinlashtirish, ijtimoiy totuvlik va barqarorlikni ta’minlash buyuk gumanistik vazifadir. Jamiyat va insonga madaniy hodisa sifatida qarash madaniyatning shaxs va jamiyat hayotidagi ahamiyatini teranroq anglashga yordam beradi. Zero G‘arbiy Yevropa |