O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

m
Rсс
X
tg
6
,
3
 
Bunda: Vsm-smenali ishlab chiqarish: ga 
t-smena davomiligi, s; 
c g-sug’orish oqimi (sarfi) 1 sug’oruvchiga , l
\
s; 
Ksm-smena ish vaqtidan foydilanish koeffitsiyenti; 
m-sug’orish me’yori m
3
ga ; 
-sug’oruv suvining tashlashga, shimilishga va bog’lanishga ketishni hisoblovchi 
koeffitsiyenti (1, 1-1,2) 
Suvchilar sutkalik ishlab chiqarish –B sut / G’ga quyidagini tashkil etadi.
n
Всм
Всут
bunda: n-sutkadagi ish smenalari soni. 
Suvchilarning mavsumdagi ishlab chiqarishi (Vsez)ga quyidagicha aniqlanadi. 
Vsm.p; Vsut.Tm.p. 
Bunda Tm.p-sug’orishlar ortasidagi davrning eng qisqa davomiligi. 
Qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orish, sug’oriladigan dehqonchilikdagi sermehnat 
jarayonlaridan biridir. Shu sababli hosildorlikni oshirish va mehnat sarfini kamaytirish 
maqsadida sug’orishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish sug’orma dehqonchilikdagi 
asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Keng qamrovli agregatlar ishlatilib, yeg’dirib sug’orish 
maydonlari yildan-yilga ko’payib bormoqda.

---

116 
Yeg’dirib sug’orish mashinasi yoki qurilmasining soatli ishlab chiqarishi quyidagi 
formula bo’yicha aniqlanadi.
B
r
m
Q
6
,
3
Bunda: Q-mashina yoki qurilmada suv berish, l / s; 
m- sug’orish me’yori, m
3
/ ga ; 
-yog’dirib sug’orishda suvning bug’lanishdan kamayishi uchetining koeffitsiyenti 
(1,10-1,25); 
Yemg’irlatish mashinasi yoki qurilmasining smenada gektar yuzasidan ishlab chiqarishi 
quyidagini tashkil etadi.
Vsm
m
Ксм
tсс
6
,
3
Bunda tsm-smena uzunligi, s; 
Ksm-smena ish vaqtidan foydalanish koeffitsiyenti (0,70-0,90); 
Sutkadagi sug’oriladigan maydon quyidagi tashkil etadi: 
Vsut Vsm.x Tmn 
Bunda: n-sutka ichida mashina yoki qurilma ishi smenalari soni. 
Mavsumda sug’oriladigan maydon mashina hisobida quyidagi formula bo’yicha 
aniqlanadi: 
Vsez Vsut.Tm / n 
yoki 
Vsez
.
.
.
.
.
.
.
6
.
3
тp
Ксут
Ксм
Тмn
n
tсс
Qсс
; 
Bunda: Ksut 0.80-0.95 
Bir yo’nalishda bo’lsa, lyokin biron-bir belgilariga ko’ra farqlanadigan mahsulot ishlab 
chiqaruvchi ishlab chiqarish tarmoqlarida mehnat unumdorligi shartli-natural birliklarda 
xisoblab chiqiladi. Masalan, dehqonchilikdagi mexanizatsiyalangan qishloq xo’jalik va 
melioratsiya ishlarining umumiy hajmi yumshoq haydash etalon gektarlarida, oziqa ekinlari 
ishlab chiqarish ozuqa birliklari sentrlarida, dehqonchilik mahsuloti ishlab chiqarishning 
umumiy hajmi shartli asosiy ekin sentnerlarida aniqlanadi. Shartli natural mahsulotga (ishga) 
o’tish belgilangan koeffiyetsentlar bo’yicha amalga oshiriladi. 

---

117 
Mehnat unumdorligini o’lchashning qiymatlilik usuli eng ko’p tarqalgan usul 
hisoblanadi. Qiymatlilik usulini mahsulot pul ko’rinishida baholanadigan har qanday ishlab 
chiqarishda qo’llanish mumkin.
Pul ko’rinishidagi ishlab chiqarish ko’rsatkichi mehnat unumdorligini ayrim 
korxonalar, boshqarmalar, ishlab chiqarish birlashmalari bo’yicha taqqoslash imkonini beradi. 
Uning afzalligi ana shunda. 
Melioratsiyalangan yerlardagi qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida mehnat 
unumdorligini aniqlash uchun yalpi mahsulot qiymati yagona taqqoslama baholarda hisoblab 
chiqiladi. Mazkur ko’rsatkich taqqoslanuvchanligiga shu yo’l bilan erishiladi. 
Ayni vaqtda qiymatlilik ko’rsatkichi jiddiy kamchiliklardan ham xoli emas. Uning 
darajasi jonli mehnatninggina samaradorligi bilan emas, balki qiymat bilan ham belgilanadi. 
Materiallarga qilingan sarflar ulushining o’zgarishi natijasida yalpi mahsulot hajmi ancha 
o’zgarishi mumkin. Bunda mahsulotning material sig’imi qancha yuqori bo’o’lsa, mehnat 
unumdorligi ham shuncha yuqori va aksincha bo’lib chiqadi. Masalan, bir smenada bir xodim 
hisobidagi ishlab chiqarish pul ko’rinishida temir-beton konstruktsiyalari yig’ishda yer 
ishlariga nisbatan ancha yuqori bo’ladi. Materiallar baholarining o’zgarishi ham qiymatlilik 
ko’rsatkichiga ta’sir o’tkazadi. 
Suv xo’jaligining remont-qurilish ishlab chiqarishida hozirgi vaqtda sof ichki mahsulot 
ko’rsatkichi toboro keng qo’llanilmoqda. Sof ichki mahsulot hajmi mahsulot qiymatidan sotib 
olinadigan materiallar sarfini va amortizatsiya ajratmalarini chiqarib olish yo’li bilan 
topilmoqda. Shunday qilib, buyumlashgan mehnatning mehnat unumdorligi darajasi ta’siriga 
barham berilmoqda. Sof mahsulotning ish vaqti sarflariga munosabatini jonli mehnat 
samaradorligi eng to’liq xarakterlaydi. 
Mehnat unumdorligining natural va qiymatlilik ko’rsatkichlari o’zaro bir-birini 
to’ldiradi, ular mehnat unumdorligini oshirish bo’yicha reja topshiriqlarini tahlil qilish va 
to’g’ri belgilash imkonini beradi. Yil davomidagi mehnat sarflarini nazorat qilish uchun 
mehnat sarflari me’yorlari va ishlab chiqarish me’yorlaridan iborat reja ko’rsatkichlari 
qo’llaniladi.