O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Mehnat unumdorligini oshirish omillari va yo’llari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5.4. Mehnat unumdorligini oshirish omillari va yo’llari
118 Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish bo’yicha tuzilgan dastur mehnat unumdorligini oshirish yuzasidan katta vazifalarni belgilab beradi. Mehnat unumdorligini jadal o’stirish ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning hal qiluvchi omili bo’lib qolmoqda. Suv va qishloq xo’jaligida mehnat unumdorligini oshirish ko’p omillarga bog’liq murakkab muammodir. Mehnat unumdorligini o’stirish omillarini quyidagi besh guruhga bo’lish mumkin: moddiy texnika, tashkiliy, iqtisodiy, sotsial va tabiiy. Mehnat unumdorligini oshirishning barcha omillari o’zaro chambarchas bog’liqdir. Mehnat unumdorligi agar barcha omillar unga kompleks ta’sir o’tkazsa, tez sur’atlar bilan o’sib boradi. Bu omillaarni tahlil qilish va o’rganish oson bo’lishi uchungina ayrim-ayrim ko’rib chiqish mumkin. Mehnat unumdorligini oshirishning moddiy texnika omillariga melioratsiya tizimlari va inshootlarining texnika darajasini oshirish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi, mashinalar, qudratini oshirish, mehnatning energiya bilan qurollanishini o’stirish kiradi. Suv xo’jaligi qurilishidagi fan-texnika taraqqiyoti yuqori KPD ga ega bo’lgan gidromelioratsiya tizimlarining texnika darajasini izchil o’stira borishi, tizimlar va inshootlarni boshqarishni avtomatizatsiyalash va telemexanizatsiyalashning ilg’or usullarini joriy qilish imkonini beradi. Melioratsiya va qurilish mashinalari hamda uskunalar quvvatini oshirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Suv-melioratsiya ishlab chiqarishni qudratli yuqori unumdor mashinalar bilan ta’minlash, mehnat sarflari kamayishiga olib keladi. Mehnat unumdorligi ko’rsatkichi bu o’sish asosiy omillari bilan o’zaro aloqada (fond bilan ta’minlanganlik darajasi bilan) tahlil qilinishi va fond bilan ta’minlash bilan birgalikda mehnat unumdorligi darajalarini asoslashga kompleks yendashishni ta’minlash kerak. fоотf r r/Ф / r Ф Ф А Ф А А В bunda: F- asosiy ishlab chiqarish fondlari; fot- fond samarasi; f v- mehnatning fond bilan ta’minlanganligi. Fondlardan foydalanish samaradorligini oshirishning eng muhim shart-sharoiti mehnat unumdorligining, uning fond bilan ta’minlanganligi o’sishiga nisbatan ustun darajada o’stirishidir. 119 Mehnat unumdorligi o’sish uchun tashkiliy omillar katta ahamiyatga ega bo’ladi. Ularga ishlab chiqarishni optimal jamlash va ixtisoslashtirish, mehnatni tashkil etishni takomillashtirish va mehnatni ilmiy tashkil etishni joriy qilish, ishlab chiqarish va mehnat intizomini mustahkamlash kiradi. Suv xo’jaligi remonti-qurilish va ishlatish tashkilotlarini optimal hajmlariga yiriklashtirish ma’muriy boshqaruv apparati va yerdamchi ishchilar sonini qisqartirish imkonini beradi. Yirik ishlab chiqarishda texnikadan yaxshiroq foydalaniladi, ilmiy yutuqlar va ilg’orlar tajribasi tezroq qo’llaniladi, kapital qo’yilmalardan samaraliroq foydalaniladi. Ixtisoslashtirishni ijtimoiy mehnat taqsimoti tug’dirgan, mehnat taqsimoti esa doimo uning unumdorgligi oshishiga olib keladi. Mehnatni tashkil etishni yaxshilash uning unumdorligini oshirishning zarur shartidir. Ko’pgina ishlarda ish vaqtini smena ichida yo’qotish hollari tez-tez uchrab turadi. Ular odatda mehnatni tashkil etishdagi kamchiliklar, material va xom ashyo bilan o’z vaqtida ta’minlanmaslik, mehnat intizomi buzilishi hamda boshqa sabablar tufayli vujudga keladi. Butun smenada to’xtab qolish va kechikishlarga barham berish, ish vaqti smena davomida yo’qolishini kamaytirish ishlab chiqarishni ancha oshirish imkonini beradi. Ish vaqtini yo’qotishni kamaytirish muammosi har bir ishlab chiqarish uchastkasidagi asosiy muammolardan biridir. Ishlab chiqarish intensivlanganligi munosabati bilan ish vaqti har bir soati va minutining kadri oshmoqda, ularni yo’qotish esa sekinlik bilan kamaymoqda. Shuning uchun barcha uchastkalarda vaqtni ochiqdan-ochiq va yashirin yo’qotishga qarshi kurashish-mehnatni oqilona tashkil qilishdagi asosiy bo’g’in bo’lib qolmoqda. Mehnat unumdorligi darajasi mehnatni ilmiy tashkil qilishga bog’liqdir. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etishni joriy qilish tajribasi mehnatning eng oqilona usullarini tanlash asosida mehnat jarayonlarini takomillashtirib, uning unumdorligi ancha oshishiga erishish mumkinligini ko’rsatadi. Mehnat unumdorligi o’sishiga mehnatni me’yorlash va unga haq to’lashni takomillashtirish, moddiy rag’batlantirish tizimini to’g’ri qo’llanish singari iqtisodiy omillar ham ta’sir o’tkazadi. Hozirgi sharoitda ishlab chiqarishni moddiy rag’batlantirish masalalariga juda katta ahamiyat berilmoqda. Mehnat unumdorligini oshirishda moddiy rag’batlantirishning roli hozirgi bozor iqtisodi siyosati sharoitida eng to’la namoyen bo’lmoqda. Korxonalarning bozor iqtisodiga o’z xarajatlarini o’zi qoplashga va o’zini - o’zi pul bilan ta’minlashga o’tkazilishi 120 hamda pirovard mahsulot miqdori va sifatiga ko’ra haq to’lashning amalga oshirilishi mehnat unumdorligi o’sishining zarur shartidir. Kadrlar madaniy-texnika darajasi va malakasini o’stirish, xodimlar madaniy-maishiy sharoitlarni yaxshilash, ma’naviy rag’batlantirish mehnat unumdorligi o’sishining eng muhim omilidir. Yuqori madaniy-texnika darajasiga ega bo’lgan muhim kadrlar yaratish ishning muvofaqiyatini ta’minlaydi. Yuqori umumiy ma’lumot hozirligi bo’lgan ishchilar o’z malakalarini tez oshirmoqdalar, unumli ishlamoqdalar. Bu kategoriyada mehnat intizomi yuqori va kadrlar qo’nimsizligi pastdir. Qishloq va suv xo’jaligidagi mehnat unumdorligiga tabiiy sharoitlar ta’sir o’tkazadi. Joy relefidan, yer va suv resurslaridan oqilona foydalanish mehnat sarflarini tejashga va qishloq xo’jalik mahsuloti ishlab chiqarishni ko’paytirishga olib keladi. Mehnat unumdorligini o’stirish muammosi ishlab chiqarishning ko’pgina boshqa omillari bilan bog’liq kompleks muammodir. Bu omillarning mehnat unumdorligiga ta’siri ko’p qirrali: ularning ayrimlari mehnat sarflarini kamaytirish va boshqalari mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishga olib keladi, uchinchilari ham jonli mehnatni tejashga, ham mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishga ayni vaqtda ta’sir o’tkazadi. Bu ko’pdan-ko’p va o’zaro bog’liq omillardan kompleks foydalanilgandagina eng ko’p samaraga erishish mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|