O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Havzaviy boshqarmalar va irrigatsiya tizimlari ekspluatatsion shtatini saqlash
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Havzaviy boshqarmalar va irrigatsiya tizimlari ekspluatatsion shtatini saqlash.
Ma’muriy apparat va tizim hodimlarining ish haqi, ish yuzasidan safar xarajatlari hamda dala uchaskalari, kantselyariya, pochta telegraf va boshqa ma’muriy xo’jalik xarajatlari bu xarajatlarning asosiy turlari hisoblanadi: Ekspluatatsion xarajatlar va joriy ta’mirlashlar. Bu guruhda gidro inshootlarni, gidropastlarni, grajdan va ishlab-chiqarish binolarini, aloqa vositalarini, yo’llarni nasos stantsiyalarini, transport vositalarini saqlash va ta’mir qilish xarajatlari, himoyalash, tartibga solish hamda toshqinga qarshi ishlar va hisobga olinmagan boshqa ish turlari xarajatlari birlashtiriladi. Ishga tushurish sozlash xarajatlari–sug’orish tizimini ishga tushurish bilan bog’liq sarflar: Boshqa xarajatlar-ekilgan daraxtlarni parvarish qilish xarajatlari, sanitariya va toshqinga qarshi tadbirlar, materiallar, avariya zahiralarini tayyorlash, muhofaza xarajatlari. Irrigatsiya tizimlarida sarflarni rejalashtirish va hisobga olishning mavjud shakli joriy ta’mirlash xarajatlrini sarflarning mustaqil turiga ajratish imkonini beradi. Shuning uchun sug’oruv suvi tannarxni kalkulyatsiyalashda joriy ta’mirlash sarflarini alohida moddaga ajratish maqsadga muvofiqdir. Bu moddiy va pul mablag’larini rejalashtirish hamda hisobga olishni 135 yaxshilaydi. Xo’jalik hisobidagi korxonalarda amortizatsiya ajratmalari ishlab chiqarish sarflariga kiradi, kapital ta’mirlash esa kapital qo’yilmalar hisobidan amalga oshiriladi va mahsulot tannarxiga ta’sir ko’rsatmaydi. Byudjet tashkilotlari bo’lgan Irrigatsiya tizimlarida kapital ta’mirlash xarajatlari ishlab chiqarish chiqimlariga qo’shiladi hamda mahsulot tannarxiga kiritiladi. Ular asosiy vositalar kapital ta’mirlashiga ishlatiladigan amortizatsiya ajratmalari qismini xarakterlaydi. Ishlab chiqarish sarflarining yuqorida keltirilgan klassifikatsiyasida xarajatlarning bevosita va bilvosita xarajatlarga bo’linishi yo’q. KG’SXT mahsulotining bir turi bo’lgan sug’oruv suvi va har qanday shakldagi barcha sarflar suvga talluqli bo’ladi. Sug’oruv tizimlarida sug’orish manbaidan olingan suvning 1 m 3 i tannarxi, xo’jalik cheklari nuqtalarida berilgan 1 m 3 tannarxi sug’oriladigan maydon 1 gektari hisobidagi suvning tannarxi kalkulyatsiyalanadi. Suvdan foydalanuvchi xo’jaliklarga berilgan suv tannarxi sug’orish manbaidan suv olish, uni magistral va xo’jaliklararo kanallardan xo’jaliklarga chek nuqtalariga berish uchun oqizish jami sarflari darajasini xarakterlaydi. Melioratsiya tizimlarini ishlatish bo’yicha ko’p ishlar mavsumiy xarakterda bo’lgani uchun suv tannarxini faqat yil oxiridagina aniqlab bo’ladi. 1 m 3 suvning tannarxi sug’orish tizimi yillik ekspluatatsion sarflar summasining (Imx) xo’jalik chek (W) nuqtasida berilgan suv hajmiga nisbati sifatida aniqlanadi. SqImx G’ W Sug’orish suvi tannarxi xo’jalik cheki nuqtasida o’rtacha 3-5 so’mG’m 3 ni tashkil etadi. Mexanik suv ko’targichi bo’ladigan tizimlarda, tannarx 7-9 so’mG’m 3 gacha oshadi. Sug’oruv suvi sarflari tarkibi va tannarxi ayrim KG’SXTlari misolida 6.1-jadvalda keltirilgan. Sug’orish shaxobchasi va inshootlarini ishlatish va saqlash xarajatlari ekspluatatsion sarflarning asosiy turini tashkil etadi. Ular umumiy sarflarning 40-50% ini tashkil etadi. Bu xarajatlarning ancha qismi melioratsiya shaxobchasini tozalashga mo’ljallanadi. Ko’p sarflar suv chiqarib beradigan nasos stantsiyalarini ishlatish bilan bog’liqdir. Havzaviy boshqarmalar va irrigatsiya tizimlari ekspluatatsion shtatini saqlash moddasida xarajatlarning asosiy ulushi shtat hodimlarining asosiy va qo’shimcha ish haqiga to’g’ri keladi. Sug’orish tizimlaridagi shtat hodimlari soni har 1000 gektar yer maydoniga 3-6 kishini tashkil etadi. 136 Sug’orish tizimlarini ishlatishning haqiqatdagi sarflarining o’rtacha 20% i kapital ta’mirlash xarajatlaridir. Lekin ayrim KG’SXT lar bo’yicha ular 7% idan 40% gacha bo’lgan doirasida tebratib turadi. Sug’orish tizimlarini ishlatish xarajatlari ko’p jihatdan mahalliy sharoitlar va tizimlar tipiga, ularning texnikaviy holatiga bog’liq bo’ladi. 1 gektar sug’oriladigan yer maydoni hisobidagi ekspluatatsion xarajatlar hajmlari O’zbekiston sug’orish tizimlari bo’yicha 20 dan 70 so’mgacha, bo’lgan doira tebratib turadi. |