O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

2004 yilda sug’oriladigan maydonlarni suv bilan ta’minlash, sug’orish xarajatlari va uning tannarxi 
 
Ama
lda 
sug’or
il
adigan 
maydon, ming ga
Shundan 
Olingan o’rtacha 
hosildorlik, sG’ga 
Ja
mi
sug’or
ish 
ishl
ariga
oli
nga
n 
suv m
iqdori, m
ing 
m3
1 kompl
eks 
ge
ktar
ga
b
erilgan
suv m
iqdori, 
m3G’
ga
1 s. hosil uchun 
sarflangan suv 
miqdori, 
m3G’ga 
Ja
mi
e
kspl
ua
tatsi
on 
xa
ra
jatla
r, 
ml
n.so’m
1 m3 s
uvni 
ye
tkaz
ish uchun 
qil
ingan xa
ra
jatlar
, 
so’mG’
m3
1 s. suv hosili 
uchun sarflangan 
suv xarajat-lari, 
so’mG’m3 
Paxta 
G’alla Paxta
G’alla 
Paxta 
G’alla 
Paxta 
G’alla 
Respublika bo’yicha jami 
4198 
1385 
1116 
20,6 
43,3 
51222 
12,2 
592 
282 
179323 
3,5 
2074 
986 
Amudaryo havzasi 
bo’yicha jami 
2345 
754 
535 
22,0 
41,6 
32381 
13,8 
627 
332 
117065 
3,6 
2268 
1199 
Qoraqalpog’iston R. 
500 
91,5 
60,6 
10,1 
24,4 
8281 
16,6 
1639,8 
678,8 
9320 
1,13 
1845,5 
763,9 
Surxondaryo 
326 
120,0 
95,0 
28,6 
45,0 
4609 
14,1 
494,3 
314,2 
18251 
3,96 
1957,5 
1244,1 
Qashqadaryo 
487 
177,6 
140,0 
21,7 
36,8 
5415 
11,1 
512,4 
302,1 
41426 
7,65 
3920,0 
2311,5 
Buxoro 
274 
115,4 
61,0 
29,1 
48 
4021 
14,7 
504,3 
305,7 
25883 
6,44 
3246,2 
1968,0 
Navoiy 
132 
39,4 
38,0 
25,9 
45,8 
1760 
13,3 
514,8 
291,1 
7990 
4,54 
2337,1 
1321,6 
Samarqand 
377 
107,0 
102,0 
22,8 
54,5 
3704 
9,8 
430,9 
180,3 
7418 
2,00 
863,0 
361,0 
Xorazm 
249 
102,7 
38,1 
15,9 
37 
4591 
18,4 
1159,6 
498,3 
6777 
1,48 
1711,8 
735,6 
Sirdaryo havzasi bo’yicha 
jami 
1853 
632 
581 
18,7 
45,2 
18841 
10,2 
545 
225 
62258 
3,3 
1801 
744 
Andijon 
271 
106,2 
74,0 
25,8 
74 
2857,3 
10,5 
408,5 
142,4 
10923 
3,82 
1561,7 
544,5 
Namangan 
276 
94,0 
78,0 
18,8 
48,2 
2597,7 
9,4 
501,2 
195,5 
21188 
8,16 
4087,9 
1594,4 
Farg’ona 
361 
115,4 
105,0 
18,7 
50,5 
4534 
12,6 
671,3 
248,6 
10303 
2,27 
1525,4 
564,8 
Jizzax 
294 
95,6 
116,7 
16,0 
31,5 
2661,2 
9,0 
565,3 
287,2 
8924 
3,35 
1895,8 
963,0 
Sirdaryo 
266 
111,4 
92,1 
12,9 
25,7 
2797,9 
10,5 
816,6 
409,9 
4880 
1,74 
1424,3 
714,9 
Toshkent 
385 
109,2 
115,0 
19,7 
41,1 
3393 
8,8 
446,9 
214,2 
6040 
1,78 
795,5 
381,3 

---

6.4. Ichki sug’orish tizimlarining ekspluatatsion chiqimlari va gektar sug’orish 
tannarxi 
Ichki xo’jalik sug’orish tizimi dalalarga suv berish va sug’orishni amalga oshirishga 
mo’ljallangandir. Ishlab chiqarish texnologiyasiga ko’ra ekspluatatsion tadbirlar ichki 
xo’jalik shaxobchasida sug’orish texnikasi bilan birgalikda amalga oshiriladi. Bunda 
shaxobchaning asosiy o’lchamlari ko’p darajada sug’orish texnikasi bilan aniqlanadi. 
Ichki xo’jalik melioratsiya tizimlari suvdan foydalanuvchi xo’jaliklar mablag’lari 
hisobiga saqlanadi. Ichki xo’jalik sug’orish tizimlarini ishlatish va qishloq xo’jalik 
ekinlarini sug’orish xarajatlariga ham yagona chiqimlar sifatida, ham sarflar mustaqil 
turlari sifatida qo’yilgan maqsadga bog’liq holda qarash mumkin. Sug’orish texnikasi 
iqtisodiy samaradorligini baholashdagi gektar sug’orish tannarxini aniqlash uchun bu 
sarflarni kompleks tarzda hisobga olmoq kerak. Xo’jaliklardagi gektar sug’orishning 
haqiqatdagi tannarxi esa bevosita sug’orishlar o’tkazish bilangina bog’liq sarflar bo’yicha 
hisoblab chiqiladi. Ular ekinlarga ishlov berish texnologik kartalarida hisobga olinadi. 
Ichki xo’jalik sug’orish shaxobchasini ishlatish xarajatlari (xodimlarning melioratsiya 
shaxobchasini saqlash va tozalash bo’yicha ish haqi gidrotexnika inshootlarini ishlatishda 
foydalaniladigan dvigatellar ishiga sarflangan yonilg’i va moylash materiallari, 
gidrotexnika va boshqa inshootlar amortizatsiyasi va joriy ta’mirlashi) "Sug’orish bo’yicha 
taqsimlanadigan sarflar" kompleks moddasi bo’yicha taqsimlanuvchi sarflar sifatida 
hisobga olinadi. Ular o’tkazilgan gektar sug’orishlarga mutanosib holda sug’orish 
tannarxiga kiritiladi. 
Ichki xo’jalik sug’orish shaxobchasini ishlatish va sug’orish o’tkazish chiqimlari 
sarflarning quyidagi moddalaridan tarkib topadi: sug’orish shaxobchasi va sug’orish 
texnikasiga xizmat ko’rsatishda band bo’lgan ishchilarning ish haqi, sug’orish shaxobchasi, 
sug’orish texnikasi nasos kuch uskunasi va boshqa melioratsiya fondlari amortizatsiya 
ajratmalari, sug’orish shaxobchasi sug’orish texnikasi va boshqa melioratsiya vositalarining 
joriy ta’mirlashi sarflari, elektr energiyasi qiymati, yoqilgi moylash materiallari qiymati, 
boshqa bevosita sarflar, ustama xarajatlar. 
Bir gektarning sug’orish tannarxi (S) ish birligi sifatida kalkulatsiyalanadi. 
SqIvxG’Fga G’pol. 
Bunda: Ivx-ichki xo’jalik sug’orish shoxobchasini ishlatish sug’orishlar o’tkazish 
sarflari, so’m. 

---

F ga pol-mavsumdagi gektar sug’orishlar ga pol. 
Turli ekinlarni sug’orish me’yorlari turlicha bo’lganligidan sug’orish texnikasi ishi 
taqqoslana olishi uchun shartli gektar sug’orish qabul qilinadi. 1 gektar sug’orish me’yori 
yetakchi ekin uchun qabul qilingan me’yordir. Respublika viloyatlarida sug’orish me’yori 
boshoqli don ekinlari uchun 1000 m
3
, paxta, sabzavot va boshqa suvga talabchan ekin 
uchun 1500-2000 m
3
qilib belgilangan. 
Ishlab chiqarish ma’lumotlarining ko’rsatishicha, sug’orish tannarxi darajasining 
qo’llaniladigan sug’oruvchi, yomg’irlatuvchi mashina va agregatlar tipiga biron bir bog’liqligi 
yo’qdir. Gektar sug’orish tannarxi tizimlar va xo’jaliklar bo’yicha xo’jaliklarda esa yillar 
bo’yicha tebranib turadi. 
Bu avvalo sug’orish texnikasidan foydalanish darajasiga bog’liqdir. 
Sug’orishning ulushli sarflari gektar-sug’orish, o’tkazilgan sug’orishlar soni 
(sug’orishlar qisqaligi) shuningdek sug’orishning taqsimlanadigan sarflari hajmi bilan 
aniqlanadi. 
Ichki xo’jalik sug’orish shaxobchasi bo’yicha sug’orish ulushli sarflari hajmi katta 
chegaralarda turadi. Bunday sarflar O’zbekistonning paxtachilik xo’jaliklarda 5000 dan 
15000 so’mG’gektargacha bo’lgan chegaralarda tebranib turadi. Sabzavotlar va sholikor 
xo’jaliklarda bunday tebranish yanada yuqoridir. Ichki xo’jalik tizimidagi melioratsiya 
sarflari darajasi ko’p omillar bilan aniqlanadi. Bu darajada melioratsiya fondlari hajmiga va 
ularning tarkibiga sug’orish texnikasi, ekin maydonlari tarkibi hamda sug’orish rejaligiga 
bog’liq bo’ladi. 
Ichki xo’jalik shaxobchasi bo’yicha melioratsiya chikimlarini qishloq xo’jalik 
mahsuloti tannarxiga kiritishda sug’orishlar o’tkazish xarajatlari bevosita sarflarga 
kiritiladi. Chunki sug’orish ishlari konkret ekin bo’yicha muayyan dalada o’tkaziladi. Ichki 
xo’jalik sug’orish tizimini ishlatish xarajatlari bevosita sarflarga kiritiladi hamda ekinlar 
bo’yicha gektar sug’orishlarga mutanosib taqsimlanadi.
Shunday qilib, ichki xo’jalik shoxobchasini ishlatish sarflari hajmi va sug’orish 
tannarxiga ikki omil: sug’orish shoxobchasi va melioratsiya texnikasidan foydalanish 
darajasi, shuningdek ularning balansli qiymati ta’sir ko’rsatadi. 
Shuning uchun mashinalar, mexanizmlar, uskuna va sug’orish shoxobchasidan 
yaxshi foydalanish yo’li bilan, shuningdek shoxobchalarni ko’rish tannarxini pasaytirish 

---

hisobiga ishlatish sarflarini ancha qisqartirish va butun sug’orma dehqonchilik 
samaradorligini oshirish mumkin.